تجارت ازاد
تجارت آزاد، نظریه‌های مخالف و موافق
تجارت آزاد به یک مفهوم اقتصادی پیچیده‌ای اطلاق می‌گردد که با هدف توسعه همکاری‌های اقتصادی در سطح جهانی و بین المللی از طریق رفع موانع تجاری وتوسعه تبادلات کالا و خدمات میان کشورها محقق می‌گردد. در واقع، به عملیاتی شدن بخشی از سیاست اقتصادی که در آن چهارچوب، کالا و خدمات بین کشورها بدون هیچ محدودیتی و بدون دخالت دولت تبادل می‌گردد، تجارت آزاد می‌گویند. بدیهی است این سیاست با هدف بهره‌برداری بهینه از مزیت‌های نسبی عوامل تولید در کشورها بسته به شرایط موجود، همواره مورد بحث طرفداران و مخالفین این ایده قرار داشته است.
امروزه تحقق تجارت آزاد در قالب توافقات دو جانبه، منطقه ای و یا جهانی[1] فیمابین کشورها ساری و جاری است که در آن حذف و یا کاهش تعرفه های وارداتی ، عوارض ، سهمیه بندی[2] و… مشخص و بر این اساس تبادلات کالا و خدمات صورت می پذیرد . این توافقات در رفع موانع صادراتی و وارداتی به و از کشورهای ذیمدخل مفید بوده و دستیابی به بازار کشورها را میسر می‌کند.
بررسی نظریه طرفداران تجارت آزاد
1- در قالب تجارت آزاد تحقق عملیاتی حداکثری اصل تقسیم کار (زمین، نیروی کار، سرمایه و منابع) امکان پذیر است و بدین وسیله تولیدات و یا خدمات تخصصی دارای مزیت نسبی می‌گردند و منابع موجود در چرخه تولید کالاهائی با بهره‌وری بیشتر و هزینه کمتر صرف می‌شود.
2- با رفع موانع تجاری، کشورها قادرخواهند بود دسترسی بیشتری به بازارهای جهانی و منطقه ای پیدا کنند وکالاها و خدمات خود را عرضه نمایند.
3- تجارت آزاد باعث توسعه رقابت در عرصه تولید می‌گردد و کالاهای مرغوب‌تر و ارزان‌تری را به مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهد.
4- تجارت آزاد چرخه روند رشد اقتصادی را به حرکت در می‌آورد، سرمایه خارجی را جذب و خلاقیت‌ها را خلق و فرصت‌های شغلی زیادی را فراهم می‌کند.
5- و مهم‌تر از همه آنکه در چهارچوب توافقات تجاری میان کشورها، همکاری‌های بین المللی و روابط صلح‌آمیز بین ملت‌ها توسعه می‌یابد و منافع متقابل اقتصادی را پایه‌ریزی می‌کند.
بررسی نظریه مخالفین تجارت آزاد
1- تردیدی نیست که در نظام تجارت آزاد، کشورهای کمتر توسعه یافته در رقابت با کشورهای پیشرفته متضرر می‌شوند، جابجائی اشتغال در برخی صنایع و استثمار بالقوه کارگران در این کشورها توسط کشورهای توسعه یافته شکل گرفته و منافع بیشتری به آن‌ها تعلق می‌گیرد. به همین جهت است که مخالفین تجارت آزاد معتقدند عدم توازن تجاری حاصل برخی توافقات تجاری است که منفعت بیشتری را برای کشورهای توسعه یافته ایجاد می‌کند.
2- واردات آزاد کالا از کشورهای قدرتمند اقتصادی به سایر کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته، جراحات اقتصادی دائمی را به اقتصاد این کشورها وارد می‌کند و به همین دلیل مخالفین تئوری تجارت آزاد، اعمال سیاست‌های حمایتی از صنایع داخلی را تجویز می‌نمایند و معتقدند که:
الف: سیاست های حمایتی کمک موثری به رشد صنایع صغیر و تازه پا گرفته[3] می‌کند.
ب: با خرید تولیدات داخلی قدرت خرید درکشور حفظ خواهد شد و مانع خروج ارز از کشور می‌شود. [4]
ج: صنایع کلیدی رشد پیدا می‌کنند.
د: در زمانی که برخی کشورها تولیدات خود را زیر قیمت تمام شده به بازار کشورهای مورد نظر عرضه می‌دارند تا روند تولید در داخل را متوقف کنند،[5] سیاست‌های حمایتی و ممنوعیت ورود آن کالاها به داخل کارساز است.
ه: و نهایتا آنکه برای برخی صنایع راهبردی و اولویت‌دار در کشور (صنایع دفاعی و…. ) اعمال سیاست‌های حمایتی کاملا ضروری بنظر می‌رسد.
تجارت آزاد و جمهوری اسلامی ایران
تاثیرات تجارت آزاد در اقتصاد کشورمان همانند سایر کشورها، بسته به شرایط و عوامل مختلف می‌تواند منافع و یا مضاری را به همراه داشته باشد.
دسترسی تجار و کار آفرینان به بازارهای بین المللی و کشورهای دیگر، افزایش صادرات کالاها و خدمات، تحرک بخشی به رشد اقتصادی و خلاقیت‌ها واحیانا افزایش سرمایه گذاری خارجی در کشور می‌تواند از مزایای تجارت آزاد برای ایران تلقی گردد.
متقابلا اتکا به واردات باعث شکنندگی اقتصاد کشوردر شرایط رخداد شوک‌های جهانی اقتصادی و ایجاد اختلال در چرخه عرضه می‌گردد، ضمن آنکه در صورت عدم توانائی رقابت در چرخه تولیدات صنایع داخلی در مقایسه با تولیدات مشابه وارداتی به لحاظ کیفی و مهم‌تر از همه هزینه تمام شده تولید، می‌بایستی میزان قابل توجهی ارز از کشور خارج شود که ممکن است چالش‌های جدی برای کشور ایجاد نماید.
حسین امینیان طوسی
شهریورماه 1402
[1] Bilateral Trade Agreement, Regional Trade & WTO Agreement
[2] Tariff, Duties & Quotations
[3] Nurse the baby, feed the infant and free the adult
[4] Protectionism
[5] Dumping
