خودکفایی در نهاده های دامی عملاً شدنی نیست
سید فرزاد طلاکش*
شعار خودکفایی در هر حوزه ای بدون این که مزیت نسبی در آن وجود داشته باشد، به شدت جنبه شعاری پیدا کرده که کشور را گرفتار کرده است. تولید نهاده های دامی هم دقیقاً یکی از بخش های خودکفایی است. دنیا با تمام ابتکارات، علم و تکنولوژی که به دست آورده ناگزیر از این است که از کنجاله، سویا و ذرت برای خوراک طیور استفاده کند و تا الان هم نتوانسته جایگزین بهتری به جای این خوراک ها داشته باشد؛ شاید به مقدار کمی این جایگزینی امکان پذیر باشد اما اساساً نمی شود، در نتیجه دنیا وابسته به این است و عمده ذرت و سویا که در دنیا تولید می شود شاید حدود 60% در حوزه دام استفاده می شود که این ها محصولات آب بری هستند و این موضوع هم مسئله مهمی برای دنیا و هم برای کشور ما که یک کشور کم آب هستیم، است.
از یک طرف، نه فعلاً می توانیم محصولات دیگر جایگزین کنجاله، سویا و ذرت داشته باشیم و نه می توانیم همه آن را در داخل کشور تولید کنیم، از طرف دیگر، در دنیا موضوع تأمین پروتئین یک بحث اساسی است، یعنی بشر ذاتش این است که باید به میزان کافی پروتئین دریافت کند ولی به دلیل این که محصولات دامی مثل گوشت قرمز مشکلات زیست محیطی دارند و ازت زیست محیطی زیادی ایجاد می کنند، دنیا به این سمت رفته که می تواند با مزیت بالاتری از گوشت مرغ به جای گوشت قرمز استفاده کند. به این دلیل پرورش طیور در 20 سال گذشته یک جهش قابل توجه ای هم در حوزه گوشت مرغ و هم تخم مرغ داشته است.
وقتی از امنیت غذایی صحبت می شود معنایش این است که به کالا هم باید دسترسی کافی وجود داشته باشد، هم باید از لحاظ اقتصادی برای مردم خرید آن امکان پذیر باشد و هم باید قابلیت توزیع خوب داشته باشد؛ در محصولات طیور این موارد گفته شده تماماً وجود دارد. به گونه ای که حتی در روستا، در حیاط یا پشت بام خانه ای می توان 10 مرغ را با هم پرورش داد، اما برای گاو و گوسفند این امکان به سختی وجود دارد. ولی در خصوص تأمین نهاده باید گفت که در ایران فعلا به دلیل این که محصولات کنجاله، سویا و ذرت به شدت آب بر هستند و کشور ما در منطقه ای است که از لحاظ آب حتی برای خود مصرف کننده انسانی هم ممکن است در آینده دچار مشکل جدی شود، این که در تولید این محصولات خودکفا باشیم رد است و تصور این که ما بتوانیم 80% از واردات این کالاها برای خوراک دام را مثلاً تا 10سال آینده به نصف برسانیم هم بعید است و تا کنون مطالعات دنیا نشان داده، جایگزینی هم برای این محصولات نیست که مثلا ذرت یا سویا کنار گذاشته شود و به جای آن کالایی کاشت شود که آب کمتری استفاده شود، در نتیجه برای محصولات طیور که الان بالای 70% پروتئین حیوانی مصرف کشور از مرغ و تخم مرغ است و حدود 30% گوشت قرمز و آبزیان، قطعاً وابسته به این هستیم که این نهاده ها از خارج وارد شود و تصور این که در این زمینه بخواهیم خودکفا باشیم عملاً نشدنی است.
ما الان در تولید مرغ و تخم مرغ در داخل کشور به شرط این که واردات نهاده ها به راحتی انجام شود و حتی بدون نیاز به ایجاد واحد جدید مرغداری، نه تنها 100% تولید مرغ و تخم مرغ کشور را انجام می دهیم، بلکه می توانیم بین 15 تا 20% این محصولات را صادر کنیم. بنابراین در بخش طیور در امنیت غذایی کاملاً مزیت داریم اما در رابطه با تأمین خوراک این طیور حدود 80% واردکننده هستیم.
سؤالی که اینجا مطرح می شود این است که بجای واردات نهاده، مرغ و تخم مرغ وارد شود؛ اما باید گفت که تخم مرغ یک کالا با عمر ماندگاری کم است و بیشتر از 30 روز ارزش غذایی خود را از دست می دهد و پوسته شکننده دارد و تجارت تخم مرغ در دنیا فقط 3% آن هم در بین همسایه ها صورت می گیرد. بنابراین کشورها بالای 85% خودکفایی تخم مرغ دارند حتی اگر مثل ما نهاده را وارد کنند. در نتیجه تحت هر شرایطی مجبوریم تخم مرغ را در کشور تولید کنیم.
و اما در مورد گوشت مرغ هم باید بگویم که گوشت مرغ بصورت منجمد عمر ماندگاری بالایی دارد اما کشورها میزان مصرفشان برنامه ریزی از قبل نیست، کشورها نمی توانند به کشورهای تولیدکننده بزرگ سفارش های بزرگ بدهند. در کشور ما مصرف مرغ 6/2 میلیون تن است. اگر همه سردخانه های دنیا را رزرو کنیم بیشتر از 400 هزارتن در سال نمی توانیم از دنیا وارد کنیم، بنابراین 2 میلیون تن کم می آوریم؛ در نتیجه مجبوریم برای امنیت غذایی ناشی از مصرف گوشت مرغ که پروتئین اصلی غذای کشور است در هر شرایطی تولید گوشت مرغ داشته باشیم. البته همه کشورها این گونه هستند و بالای 80% در تولید مرغ و تخم مرغ خودکفایی دارند و کمبود را وارد می کنند. کشور ما در تولید این دو محصول هم از نظر آب و هوایی وضعیت مناسبی دارد و هم از نظر مصرف آب به صرفه است، زیرا میزان مصرف آبی که برای گوشت مرغ استفاده می شود قابل قیاس با میزان آبی که برای گوشت قرمز استفاده می شود، نیست، در تولید گوشت مرغ بیش از 15 برابر کمتر آب مصرف می شود که این نکته مهمی در حوزه امنیت غذایی است، از طرف دیگر وقتی نهاده واردات می شود به نوعی آب مجازی به داخل کشور آورده شده است.
مصرف مرغ و تخم مرغ در کشور به دلیل این که ارز این نهاده ها آزاد شد و هزینه تمام شده مرغ و تخم مرغ افزایش یافت از اردیبهشت 1400 سرانه مصرف مردم حدودا 30% کاهش داشت. اما به طور میانگین بین 26 تا 27 کیلوگرم مرغ مصرف می شود در صورتی که قبل از اردیبهشت سال 1400 این عدد حدود 32 کیلوگرم بوده است. در حال حاضر مصرف تخم مرغ حدود 235 عدد است. در سند امنیت غذایی کشور حجم مصرفی برای هر ایرانی حداقل ۲۰ کیلوگرم مرغ و ۱۸۰ عدد تخم‌مرغ آورده شده است که باید توسط دولت تأمین شود. این معنایش این است که اگر کمتر از این عدد شد دولت باید حتما تدبیری بیاندیشد و به آن یارانه اختصاص دهد تا مصرف به عدد سند امنیت غذایی کشور برسد.
*دبیرکل فدراسیون طیور ایران
