یک مشارکت راهبردی
ابراهیم معرد*
داده های اقتصادی نشان می دهد که اتحادیه اروپا (EU) و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) با هم 20 درصد از اقتصاد جهان، 17.5 درصد از تجارت جهانی و بیش از نیمی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی جهانی را پوشش می دهند. در سال 2020، اتحادیه اروپا شریک اصلی خلیج فارس برای واردات (17.8 درصد) و صادرات (6.9 درصد) بود. داده های سیاسی نشان می دهد که یک ماه قبل از حمله روسیه به اوکراین، رئیس کمیسیون اروپا، اورسولا فون در لاین، در حال مذاکره با رهبران خلیج فارس، به ویژه قطر، برای جایگزینی گاز روسیه بود.
او گفت: “تقویت امنیت انرژی اروپا با همه شرکای قابل اعتماد مهم است و خلیج فارس یک شریک قابل اعتماد است”.
همکاری برد-برد
در 18 می سال جاری، کمیسیون یک مشارکت استراتژیک جدید با خلیج فارس را پیشنهاد کرد و در 20 ژوئن به تصویب شورا رسید.
جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا گفت: “در زمان ناامنی و چالشهای مهم نظم بینالمللی مبتنی بر قوانین، که با جنگ روسیه علیه اوکراین تشدید شده است، اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس از شراکت قویتر و استراتژیکتر که در تعدادی از حوزههای کلیدی گستردهتر است، سود خواهند برد. ما باید در زمینه ثبات در خلیج فارس و خاورمیانه و امنیت جهانی، تهدیدات امنیت انرژی، تغییرات آب و هوایی و گذار سبز، دیجیتالی شدن، تجارت و سرمایه گذاری بیشتر با هم همکاری کنیم. ما همچنین باید ارتباطات بین دانشجویان، محققان، مشاغل و شهروندان را تقویت کنیم”.
بروکسل متقاعد شده است که تقویت روابط یک برد-برد است. به گفته اتحادیه اروپا، منطقه خلیج فارس در حوزه های انتقال سبز و امنیت انرژی به عنوان بزرگترین تولید کننده سوخت های فسیلی در جهان، نقش کلیدی در ثبات بازارهای نفت ایفا می کند. در میان مدت و بلندمدت، خلیج فارس می تواند به تولیدکننده و صادرکننده عمده انرژی های تجدیدپذیر، انرژی، هیدروژن و موارد دیگر تبدیل شود. کشورهای خلیج فارس برخی از بهترین منابع خورشیدی و بادی را در جهان دارند و تأمین کنندگان قابل اعتماد گاز طبیعی مایع حیاتی برای جایگزینی گاز روسیه هستند. کمیسیون دقیقاً روی این حساب می کند تا برنامه خود را تا سال ۲۰۲۷ برای رهایی از وابستگی انرژی به روسیه اجرا کند.
در عین حال، این افزایش روابط تجاری و سرمایه گذاری برای هر دو طرف سودمند است، زیرا کشورهای خلیج فارس باید اقتصادهای خود را متنوع کنند و خود را از وابستگی انحصاری به درآمدهای نفت و گاز رها کنند.
گردشگری توسط امارات متحده عربی توسعه یافته است و عربستان سعودی مایل به دنبال کردن آن است. بروکسل به سمت امنیت و ثبات منطقه کشیده شده است و هدف این است که هم در ابتکارات اعتماد سازی به رهبری منطقه و هم برای رسیدگی به بحران ها و چالش های نوظهور در مناطق همسایه مانند خاورمیانه، افغانستان و شاخ آفریقا با یکدیگر همکاری کنند.
اتحادیه اروپا با شروع همکاری در زمینه ایمنی دریایی، عملیات EUNAVFOR آتالانتا را در سومالی (علیه دزدی دریایی) و ابتکار سازمان آگاهی دریایی به رهبری اروپا را در تنگه هرمز (EMASOH) را اجرا کرده است.
تا اینجا ممکن است به نظر برسد که تنها اروپا از استراتژی جدید سود می برد، اما این طور نخواهد بود. بروکسل، پیشگام در مبارزه با تغییرات آب و هوایی و در گذار دیجیتال، میخواهد مهارت ها، فناوری و دانش توسعه یافته توسط اتحادیه اروپا را به کشورهای حاشیه خلیج فارس ارایه دهد. همکاری بیشتر در تعدادی از زمینه های مرتبط با محیط زیست، مانند پایداری مدیریت منابع دریایی، تنوع زیستی، کاهش و مدیریت زباله و مبارزه با بیابان زایی امکان پذیر است. کشورهای خلیج به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از وابستگی به سوخت های فسیلی و ایجاد شغل و فرصت برای شهروندان خود هستند. از طریق این مشارکت، اتحادیه اروپا و خلیج فارس می توانند فرصت های شغلی و کسب و کار جدید، به ویژه برای جوانان و زنان، در بخش های مرتبط به اقتصاد سبز و دیجیتال، گردشگری پایدار، تحقیق و نوآوری ایجاد کنند.
در کوتاه مدت، اتحادیه اروپا برای ایجاد ثبات در بازارهای نفت و انرژی و واردات منابع انرژی کم کربن برای انتقال سبز خود به کمک کشورهای حاشیه خلیج فارس نیاز خواهد داشت. در میان مدت و بلند مدت، اتحادیه اروپا می تواند به کشورهای حاشیه خلیج فارس کمک کند تا از وابستگی به سوخت های فسیلی دور شوند، از جاه طلبی آن ها برای تبدیل شدن به تولیدکنندگان و صادرکنندگان انرژی های تجدیدپذیر و رسیدن به اهداف خالص خود حمایت کند.
زیرساختهای سرمایهگذاری مشترک شامل زیرساختهای گاز و هیدروژن یکپارچه، تأسیسات ذخیرهسازی هیدروژن و زیرساختهای بندری ضروری هم در اتحادیه اروپا و هم در خلیج فارس است.
علاوه بر این، گذار سبز، سازگاری با آب و هوا و کاهش آن نیازمند سرمایه گذاری جهانی در مقیاس بزرگ است. توانمندی های سرمایه گذاری اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس، زمانی که با مهارت ها و تخصص اتحادیه اروپا ترکیب شود، سرمایه، مهارت ها و تجربیات مورد نیاز برای پیشبرد انتقال سبز در سایر مناطق جهان و ترویج سرمایه گذاری های پایدار در خاورمیانه و آفریقا را باز خواهد کرد.
چالش های اجتماعی و حقوق بشر
اتحادیه اروپا به عنوان یک مروج چندجانبه گرایی و تحول اجتماعی می گوید آماده است تا تغییرات اجتماعی و اقتصادی امیدوارکننده، از جمله در حوزه حقوق بشر و برابری جنسیتی، که در کشورهای خلیج فارس در جریان است را تشویق نماید. علاوه بر این، همکاری در تحقیق و نوآوری از طریق برنامه Horizon Europe (بزرگترین برنامه تحقیقاتی در جهان) و از طریق تحرک دانشجو با استادان مشترک (Erasmus + و Erasmus Mundus ) بازارها و مشاغل جدیدی ایجاد خواهد نمود و در عین حال با چالش های اجتماعی مانند انتقال آب و هوا و انرژی یا سلامت جهانی مقابله می کند.
در همه این ها موضوع حقوق بشر نمی تواند مهمان ناخواسته باشد. اتحادیه اروپا اذعان دارد که چالش حقوق بشر همچنان پابرجاست، اما همچنین پیشرفت قابل توجهی را که در سالهای اخیر انجام شده است، بهعنوان مثال برچیدن سیستم کفالا برای کارگران مهاجر، به رسمیت میشناسد. بروکسل بر داشتن روابط صریح با طرفین مختلف حقوق بشر اصرار دارد و اولین گفتگوی اتحادیه اروپا و عربستان سعودی در سپتامبر 2021 در بروکسل برگزار شد. بروکسل تصویب معاهدات حقوق بشر سازمان ملل متحد و تصویب و اجرای کنوانسیون ها و توصیه های سازمان بین المللی کار را تشویق می کند.
تعهد درخصوص ترویج برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان در همکاری نزدیک با دولت ها، جامعه مدنی، بخش خصوصی و سایر ذینفعان وجود دارد.
همکاری نزدیک و مؤثر بین اتحادیه اروپا و شرکای خلیج فارس برای دستیابی به اهداف کلیدی اتحادیه اروپا، به ویژه مناطق صلح آمیز و مرفه خلیج فارس و خاورمیانه ضروری است.
بهبود اقتصادی قوی، منابع انرژی پایدار، مقرون به صرفه و مطمئن برای مصرف کنندگان اروپایی، یک همکاری قوی در مورد انتقال سبز بین اروپا و شرکای آن، برای کمک به انتشار خالص گازهای گلخانه ای صفر تا سال 2050، و پاسخی قوی به اقدامات بشردوستانه و توسعه جهانی نیاز دارد. این عناوین در نتیجه گیری شورای اتحادیه اروپا در مورد پیشنهاد کمیسیون آمده است. وزرای خارجه بیست و هفت آن را به عنوان «نقشه راه به موقع و عملیاتی به سوی مشارکت استراتژیک با شورای همکاری خلیج فارس» تعریف کرده و خواستار اجرای آن هستند.
“اجرای موثر و سریع.” بدیهی است که حمایت کشورهای عضو شورای همکاری از قطعنامههای سازمان ملل که خواستار توقف فوری تجاوز نظامی روسیه به اوکراین و حمایت از غیرنظامیان و دسترسی بشردوستانه در اوکراین و همچنین حمایت بشردوستانه از پناهندگان اوکراینی بوده، کمک کرد.
مذاکرات تجارت آزاد
با تکیه بر توافقنامه همکاری 1989، اتحادیه اروپا و کشورهای خلیج فارس درگیر مذاکره بر سر یک توافقنامه تجارت آزاد بودند که در سال 2008، عمدتاً به دلیل سطوح مختلف جاه طلبی در نقاط کلیدی، شکست خورد. از آن به بعد، چارچوب اتحادیه اروپا برای موافقت نامه های تجارت آزاد توسعه بیشتری یافته است و در حال حاضر شامل مقررات جاه طلبانه در مورد توسعه پایدار، حقوق کار، حذف تدریجی عوارض صادرات و سایر اقداماتی است که تجارت و سرمایه گذاری را مخدوش می کند. در سطح کارشناسی گفتگوها برای بهبود درک متقابل بیشتر از مواضع، با در نظر گرفتن مذاکرات برای یک توافق تجاری، که به موضوعات مورد علاقه دوجانبه، از جمله بهبود محیطی بهتر برای تجارت و سرمایه گذاری، همکاری نظارتی و گمرکی و اهداف توسعه پایدار ادامه دارد. همکاری نظارتی، افزایش حمایت از حقوق مالکیت معنوی، از جمله نشانه های جغرافیایی و مبارزه با جعل و قاچاق نیز در دستور کار قرار دارد.
*خبرنگار AGI از بروکسل
مأخذ: مجله جهان انرژی شماره ۵۳
