همکاری اندونزی و شورای همکاری خلیج فارس در حوزه تغییرات آب و هوایی؛ پیشرفت ها و چشم انداز پیش رو
محمد ذوالفقار رحمت
دیوانکارا باگوس نوگراها
افزایش بی ثباتی های منطقه ای و رکود اقتصادی در ایالات متحده و اروپا ناشی از همه گیری کووید-19، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس- متشکل از عربستان سعودی، قطر، امارات، بحرین، کویت و عمان- را بر آن داشت تا برای تقویت تعاملات سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود با چین، ژاپن، کره جنوبی و کشورهای آسه‌آن اقدام کنند.
اندونزی، به عنوان بزرگترین اقتصاد در جنوب شرقی آسیا، در این تلاش ها جایگاه ویژه ای داشته است. جدا از این که این مجمع الجزایر مقصدی فریبنده برای سرمایه گذاری است، جمعیت 250 میلیونی اش، آن را به بازاری امیدوارکننده برای صادرات کشورهای حوزه خلیج فارس مبدل ساخته و اندونزی را به عنوان سکوی پرشی برای تعمیق روابط خود با منطقه وسیع تر آسیا و اقیانوسیه برگزیده‌اند.
در عین حال، خلیج فارس نه تنها به اندونزی، دسترسی به بازارهای مصرفی دست نخورده بلکه چشم اندازهای سرمایه گذاری و منابع انرژی را نیز ارائه می دهد. اندونزی با وجودی که بزرگترین اقتصاد آسیای جنوب شرقی است، برای تسریع رشد اقتصادی خود و کاهش میزان بیکاری به منابع انرژی قابل توجه و سرمایه گذاری هنگفتی نیاز دارد. رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین چین و ایالات متحده که منطقه آسیای جنوب شرقی را با چالش‌هایی مواجه ساخته است، اندونزی را بر آن داشت تا همکاری های خود با کشورهای مسلمان حوزه خلیج فارس را بسط دهد و آن را تقویت کند.
در نتیجه، در دهه‌های اخیر، روابط بین اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در بسیاری از زمینه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، و فرهنگی-اجتماعی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. روابط انرژی بین اندونزی و خلیج فارس تحت سلطه انرژی فسیلی است ولی این کشور به طور فزاینده ای به سمت انرژی های تجدیدپذیر و تلاش های متقابل برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی در حال حرکت است. اگرچه هنوز این همکاری در مراحل اولیه خود قرار دارد، این مقاله به بررسی توسعه همکاری آب و هوایی بین اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می پردازد.
نگاهی اجمالی به روابط اندونزی و شورای همکاری خلیج فارس در حوزه انرژی
همکاری انرژی بین اندونزی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بر انرژی متعارف در اشکال مختلف تجارت و سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز متمرکز شده است. در حالی که اندونزی منابع انرژی داخلی دارد و زمانی صادرکننده انرژی بود ولی منابع آن به طور فزاینده‌ای در حال کاهش بوده و اکنون دیگر قادر به پاسخگویی تقاضای فزاینده نیست. اندونزی در حال حاضر سالانه 42.1 میلیون تن نفت خام و فرآورده های نفتی وارد می کند که 20 درصد آن از خاورمیانه تأمین می شود. در حال حاضر در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس، عربستان سعودی به عنوان اولین تأمین کننده نفت خام و فرآورده های نفتی بوده و پس از آن امارات و قطر قرار دارند. این همکاری علاوه بر تجارت، شامل سرمایه گذاری های متقابل و قراردادهای پروژه ای نیز می شود. در حال حاضر به استثنای شرکت های بحرینی، همه شرکت های بزرگ شورای همکاری خلیج فارس به مجمع الجزایر اندونزی راه یافته اند.
از مهم ترین آن ها می توان به 25 درصد سهام کویت در این کشور اشاره کرد واحد ConocoPhillips اندونزی، همراه با مشارکت در توسعه پالایشگاه ها در Balonganlo و کشف و استخراج ذخایر نفت و گاز در Natuna اشاره کرد. گفتنی است شرکت مبادله امارات و شرکت ملی نفت ابوظبی نیز در صنعت نفت و گاز اندونزی سرمایه گذاری کرده اند.
کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج فارس از جمله عمان سرمایه‌های خود را در پروژه‌های پالایشگاهی Riau و Bontanga سرمایه‌گذاری کرده‌اند و قطر هم در راستای توسعه نیروگاه زغال سنگ در شرق جاوه و احداث یک نیروگاه گاز طبیعی در شمال سوماترا مشارکت کرده است.
این روند اما یک طرفه نیست چون سرمایه‌های اندونزی نیز وارد کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شده اند. به عنوان مثال، شرکت دولتی انرژی اندونزی، Pertamina، در توسعه فاز ۳ بلوک نفت و گاز قطر فعالیت دارد و بنا بر گزارش های دریافتی، در حال مذاکره برای تهیه یک بلوک گاز و نفت در امارات است و شرکت Medco Energi lnternasional مالکیت ۵۵ درصد یک میدان نفت و گاز عمان را در دست دارد.
همکاری اندونزی و شورای همکاری خلیج فارس در زمینه اقدامات آب و هوایی
فراتر از انرژی های فسیلی، روابط بین اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور فزاینده ای در بخش انرژی های تجدید پذیر گسترش می یابد. به نظر می رسد که این امر به دلیل گنجاندن استفاده از انرژی های تجدید پذیر در دستور کار دو طرف بوده است. اندونزی یک هدف بلندپروازانه انتخاب کرده و قصد دارد سهم انرژی های تجدیدپذیر این کشور تا سال 2025را به 23٪ برساند. این رقم در حال حاضر تنها ۱۲ درصد است. برای تسریع این روند، دولت اندونزی سعی کرده است ضمن دعوت از سرمایه گذاران خارجی، مقررات و طرح های قیمت گذاری حمایت کننده از سرمایه گذاری بیشتری را برای رسیدن به هدف خود وضع کند. همچنین این کشور، لایحه انرژی های تجدیدپذیر را در برنامه اولویت ملی گنجانده است.
عربستان قصد دارد به عنوان مرکز اصلی تولید باتری های الکتریکی شناخته شود
در همین حال، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس متعهد به افزایش نسبت انرژی تجدیدپذیر در ترکیب انرژی خود هستند. اهداف انرژی های تجدیدپذیر به عنوان یک عنصر جدایی ناپذیر از چشم انداز توسعه اقتصادی آن ها تبدیل شده است و طرح هایی مانند توسعه فناوری های خورشیدی، بادی، زیست توده و استفاده از انرژی زباله نیز اجرا شده اند. امارات متحده عربی با تولید 69 درصد از کل ظرفیت نصب شده انرژی های تجدیدپذیر منطقه، پیشتاز پیشرفت است و پس از آن عربستان سعودی، کویت و بقیه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس قرار دارند. همان طور که «استیون گریفیث»[1] استدلال می‌کند، توسعه همکاری‌های بین‌المللی برای کشورهای صادرکننده هیدروکربن برای مدیریت انتقال خود، امری حیاتی است. تعامل شورای همکاری خلیج فارس با اندونزی در مورد انرژی سبز و انرژی های تجدیدپذیر نمونه ای از این همکاری ها است.
در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، امارات متحده عربی، گسترده ترین و ملموس ترین روابط در زمینه انرژی های تجدیدپذیر را با اندونزی دارد. با توجه به این که امارات متحده عربی کشور پیشرو منطقه در گذار به سمت انرژی های تجدیدپذیر به شمار می آید، این امر تعجب آور نیست. در واقع، این کشور تقریباً 69 درصد از کل ظرفیت شورای همکاری خلیج فارس را در اختیار دارد. در عین حال، موفقیت امارات متحده عربی در توسعه بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان با ظرفیت 1177 مگاوات، به این کشور اطمینان بخشیده است. امارات متحده عربی از ساخت نیروگاه خورشیدی شناور 129 میلیون دلاری145مگاواتی Cirata در جاوه غربی از طریق شرکت انرژی های تجدیدپذیر خودMasdar حمایت کرده است. بزرگترین نیروگاه خورشیدی در ASEAN که قادر به تامین برق 50،000 خانوار و جبران 214000 تن دی اکسید کربن خواهد بود. Tuas Power و EDF Renewable فرانسه هم برای توسعه تأسیسات فتوولتائیک خورشیدی با ظرفیت 1.2 گیگاوات در اندونزی مشارکت دارند.
اقدام مشترک آب و هوایی بین اندونزی و امارات متحده عربی در سطح چندجانبه گسترش یافته است. مهم ترین پیشرفت در بیست و هفتمین کنفرانس تغییرات آب و هوایی (COP27) در مصر رخ داد، زمانی که امارات و اندونزی راه اندازی کارزار اتحاد حرا برای آب و هوا (MAC) را رهبری کردند. هدف این ابتکار افزایش آگاهی در مورد نقش و تأثیر جنگل های حرا در جریان تغییرات آب و هوایی مبتنی بر طبیعت و جذب کربن بود. کشورهای دیگری مانند استرالیا، ژاپن، اسپانیا و سریلانکا هم به این اتحاد ملحق شده اند. MAC تعهد اعضا را به کاشت و احیای جنگل‌های حرا و تقویت قابلیت‌های کاهش تغییرات آب و هوایی حرا از طریق تحقیق و نوآوری پیشنهاد می‌کند. این رویداد فرصت دیگری را برای جاکارتا و ابوظبی فراهم کرده است تا همکاری سبز خود را تقویت کنند.
یکی از اقلامی که توسط اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مبادله می شود، روغن نخل بحث برانگیز (پالم) است. اندونزی بر اساس دستور کار ملی، از روغن پالم به عنوان سوخت زیستی برای بخش حمل و نقل برای کاهش مصرف سوخت فسیلی استفاده می کند و بزرگترین صادرکننده روغن پالم در جهان شناخته می شود. امارات متحده عربی و اندونزی اخیراً یک توافق تجاری جدید برای کاهش تعرفه‌ها بر روی چندین کالای اصلی از جمله روغن پالم داشته‌اند. در این زمینه، اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس باید تلاش های بیشتری انجام دهند تا اطمینان حاصل شود روغن پالم به شیوه ای سازگار با محیط زیست تأمین می شود.
اندونزی بزرگ ترین تولیدکننده پالم در جهان
علاوه بر امارات متحده عربی، اندونزی به طور فزاینده ای اقدامات مشترک آب و هوایی را با عربستان سعودی دنبال می کند. در مارس 2022، گزارش شدکه هر دو کشور در حال کار بر روی طرح‌های همکاری در زمینه گسترش جنگل های حرا، حفظ صخره‌های مرجانی و کربن آبی بودند. ریاض برای رسیدن به جاه طلبی خود برای تبدیل شدن به کانون اصلی نیروگاه برق الکتریکی، سرمایه گذاری وسیعی انجام داده است. در همین حال، اندونزی بزرگترین تولید کننده نیکل جهان است که یک ماده معدنی مهم برای تولید باتری های الکتریکی است. در حالی که می توان انتظار داشت همکاری اندونزی و عربستان در این بخش در سال های آینده رشد کند، هر دو کشور باید در این زمینه محتاط باشند چون در سال‌های اخیر، پیرامون تأثیر منفی تولید نیکل بر محیط زیست و شرایط بهداشتی در صنعت نیکل اندونزی گزارش‌هایی منتشر شده است. بنابراین، اگر جاکارتا و ریاض تصمیم به ادامه برنامه‌های خود دارند، باید اطمینان حاصل کنند که دستورالعمل‌های زیست‌محیطی و بهداشتی در استخراج نیکل رعایت می‌شوند.
گام های رو به جلو
این مقاله نشان داد رابطه بین اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به تدریج به سمت همگرایی در زمینه اقدامات اقلیمی به ویژه در مورد انرژی های تجدیدپذیر، جنگلداری و محصولات سبز توسعه یافته و حرکت کرده است.
از آنجایی که انتظار می‌رود پیوندهای کلی اندونزی و شورای همکاری خلیج فارس که به واسطه منافع مشترک و پویایی‌های ژئوپلیتیکی هدایت می‌شود، در چند دهه آینده تشدید شود لذا اقدام مشترک آب و هوایی زمینه بیشتری برای رشد خواهد داشت. این امر عمدتاً ناشی از این واقعیت است که از یک سو، اندونزی هدف بلندپروازانه 23 درصد انرژی های تجدیدپذیر را تا سال 2025 مدنظر قرار داده ولی درحال حاضر فقط 12درصد آن محقق شده است. از سوی دیگر، کشورهای حوزه خلیج فارس نیازمند تنوع بخشی اقتصادی و در حال گذار به سمت کربن کم هستند و در این مسیر، به اندونزی به عنوان یک فرصت نگاه می کند. علاوه بر این، کشورهای خلیج‌فارس، اندونزی را به‌عنوان مرکزی برای گسترش سرمایه‌گذاری‌های سبز در جنوب شرقی آسیا درنظر گرفته اند. این امر سبب خواهد شد تا این مناطق اقدامات آب و هوایی مشترک خود را در قالب های زیر و به طور معناداری توسعه دهند:
* شش کشور شورای همکاری خلیج فارس برنامه های خاصی در مورد انرژی های تجدیدپذیر دارند که در چشم انداز توسعه اقتصادی آن ها مشخص شده است، مانند چشم انداز عربستان سعودی 2030 و چشم انداز ملی قطر 2030. این دستور کارها با دستور کار انرژی های تجدیدپذیر اندونزی مطابقت دارد. هر دو طرف باید جلسات سیاسی و دانشگاهی بیشتری را برای بحث در مورد راه های هم افزایی این دیدگاه ها برگزار کنند.
* با انجام موارد فوق، اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می توانند بر روی ایجاد یک چارچوب مشترک کار کنند که همکاری بیشتر آب و هوایی را تسهیل کند. تا به امروز، تنها امارات متحده عربی چندین چارچوب مرتبط با آب و هوا را با اندونزی امضا کرده است. سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم باید از این روند پیروی کنند. در این فرآیند، ایجاد یک مرکز دانش در سطح دوجانبه یا منطقه‌ای بین آسه‌آن و شورای همکاری خلیج فارس به شناسایی چشم‌اندازهای موجود و همسویی با اهداف اقلیمی کمک می‌کند و به افزایش آگاهی سبز منجر می شود.
* هر دو طرف باید همکاری خود را در حوزه انرژی پاک تنوع بخشند. همچون منطقه خلیج فارس، اندونزی هم دارای پتانسیل انرژی خورشیدی فراوان است. طبق گفته وزارت انرژی و منابع معدنی اندونزی، پتانسیل خورشیدی این کشور می تواند به GW 207 برسد و طرفین می توانند از مزایای کاهش قیمت انرژی خورشیدی بهره ببرند.
* با در نظر گرفتن تغییر بخش حمل و نقل، فراوانی منابع نیکل اندونزی و جاه طلبی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در زمینه تسلط بر صنعت تولید باتری های الکتریکی، گسترش همکاری ها در این رابطه محل تأمل دارد.
* گسترش اقدامات بالقوه آب و هوایی در حال حاضر تحت سلطه بخش انرژی های تجدیدپذیر قرار داشته و در حال حاضر، تعمیق این همکاری ها امری بسیار ضروری است. همکاری در زمینه حفاظت و غنی‌سازی جنگل های حرا باید فراتر از امارات و عربستان سعودی باشد و کشورهای بحرین، عمان و قطر را نیز در بر گیرد.
* فناوری سبز، محصولات سبز و گردشگری سبز بخش‌های دیگری هستند که برای پاسخگویی به تقاضای زندگی پایدار در هر دو طرف باید مورد بررسی قرار گیرد. اخیراً، وزیر گردشگری اندونزی،گسترش همکاری با امارات متحده عربی در زمینه اقتصاد سبز و عمدتاً در زمینه گردشگری سبز را مد نظر قرار داده است.
* در نهایت، هر دو طرف باید نسبت به اهمیت موضوع بحث برانگیز تغییرات آب و هوایی، انرژی هیدروژن، روغن نخل و همکاری احتمالی در زمینه تولید باتری های الکتریکی آگاه باشند.
