چگونه نروژ به نفرین نفت دچار نشد؟
این تصویری از سایت «صندوق نفت» Oljefond نروژ است. رقم موجود در صندوق را به صورت شفاف و به روز در برابر دیدگان همگان قرار داده و در پایین آن نوشته شده است:
«برای شما و برای نسل های آینده»
موجودی صندوق نفت نروژ، تا لحظه انتشار این مطلب، 1۲تریلیارد کرون (1.3 تریلیون دلار) است. رقمی شگفتآور و تحسین برانگیز برای کشوری با جمعیتی کمتر از 6 میلیون نفر!
درک رمز موفقیت این کشور در احتراز از دچار شدن به نفرین نفت چندان دشوار نیست. اداره کنندگان این صندوق منابع حاصل از فروش نفت را دوراندیشی سرمایه گذاری کرده اند: آنان60 درصد این منابع را صرف خرید سهام شرکتها، 35 درصد آن را مصروف سپردهگذاریهای سودآور و 5 درصد باقیمانده را نیز به خرید املاک و مستغلات در کشورهای دیگر اختصاص داده اند.
مسئولیت صندوق نفت نروژ با بانک مرکزی این کشور است ولی مدیریت آن به صندوق بازنشستگی نروژ سپرده شده است. طبق قوانین موجود، دولت حداکثر می تواند 3 درصد ارزش روز صندوق را برداشت کند و در شرایط حاد کرونایی کنونی، این میزان به طور استثنایی به سطح 5 درصد افزایش یافته است.
تخمین زده می شود از کل سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس های بزرگ دنیا، 1.5 درصد آن ها در مالکیت صندوق نفت نروژ قرار داشته باشد. در مدیریت این صندوق سه اصل باید رعایت شود:
- دارایی های صندوق باید غیرنروژی باشد.
- سهام خریداری شده شرکت ها باید اخلاقی باشد و نمی توان سهام شرکت های فعال در زمینه دخانیات یا شرکت های تولید کننده جنگ افزارها را خریداریکرد.
- دارایی های صندوق نباید به عنوان ابزار سیاست خارجی مورد استفاده قرار گیرد.
چرا نروژ دچار نفرین نفت نشده است؟
بسیاری معتقدند ثروت و منابع طبیعی این کشور -در ابتدا چوب و فراورده های جنگلی، بعد برق آبی و اکنون نیز نفت و گاز- باعث متحول شدن نروژ در عرض یک قرن، رهایی از فقر و محرومیت و تبدیل شدن به یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان شده است. اما این دیدگاه درست نیست چون نروژ از دیرباز منابع طبیعی غنی در اختیار داشته است اما فقط ورود نیروی کار تحصیل کرده بود که به نروژیها اجازه داد تا از این منابع در مقیاس وسیعی استفاده کنند. انباشت سرمایه انسانی، نیروی محرکه و پشتیبان تحول اقتصادی نروژ بود و سرمایه طبیعی عامل ثانویه به شمار می آید. انباشت سرمایه انسانی میتواند بدون سرمایه طبیعی هم سطح زندگی را بالا ببرد (برای مثال کشورهای ژاپن و سنگاپور)، اما سرمایه طبیعی بدون منابع انسانی لازم، به پیشرفت اقتصادی کشورها کمک اندکی کرده یا حتی وضع را بدتر میسازد (همانند اکثر کشورهای آفریقایی صاحب منابع طبیعی فراوان).
علاوه بر این، آنچه نروژ را از سایر کشورها متفاوت ساخت، حاکمیت یک نظام مردم سالار بود که مدتها قبل از کشف نفت در این کشور سردسیر شکل گرفته بود. نروژی ها از همان آغاز به این درک مشترک رسیدند که باید اقتصاد ملی را در برابر هجوم افراطی و شتابزده پول نفت محافظت کرد تا اتلاف منابع و تورم به بار نیاورند. این رویکرد مشترک، مدیریت منابع حاصل از فروش نفت را بسیار آسانتر کرد.
بانک مرکزی نروژ هم در سال ۲۰۰۱ توانست به استقلال بیشتری از دولت دست یابد و این وضعیت باعث شده است تا دست سیاستمداران از منابع صندوق که در اختیار بانک مرکزی بود، کوتاه تر شود. به خاطر همه این دلایل، نروژ توانست جلوی رانتجویی و مشکلات مرتبطی که سایر کشورهای صادرکننده عمده نفت مثل ایران، مکزیک، نیجریه، روسیه، عربستان سعودی، ونزوئلا و … که با آن دست و پنجه نرم می کنند را سد کند.
ورود نیروی کار تحصیل کرده بود که به نروژیها اجازه داد تا از این منابع در مقیاس وسیعی استفاده کنند. انباشت سرمایه انسانی، نیروی محرکه و پشتیبان تحول اقتصادی نروژ بود و سرمایه طبیعی عامل ثانویه به شمار می آید. انباشت سرمایه انسانی میتواند بدون سرمایه طبیعی هم سطح زندگی را بالا ببرد (برای مثال کشورهای ژاپن و سنگاپور)، اما سرمایه طبیعی بدون منابع انسانی لازم، به پیشرفت اقتصادی کشورها کمک اندکی کرده یا حتی وضع را بدتر میسازد (همانند اکثر کشورهای آفریقایی صاحب منابع طبیعی فراوان).
صندوقی برخاسته از دور اندیشی
صندوق نفتی نروژ یا «صندوق بازنشستگی جهانی دولت» که نام رسمی آن است، پس از کشف نفت در دریای شمال پایه ریزی شد. این صندوق برای صیانت از اقتصاد کشور در برابر نوسان درآمد های نفتی شکل گرفت. صندوق یادشده، همچنین به عنوان یک ذخیره مالی و به عنوان یک برنامه پس انداز طولانی مدت عمل می کند تا نسل های فعلی و آینده، از ثروت نفتی این کشور به گونه ای عادلانه بهره مند شوند.
هدف صندوق این است که اطمینان حاصل شود از این پول، با مسئولیت پذیری استفاده خواهد شد. بنابراین، فرآیند فکر و تصمیم گیری به صورت بلندمدت است تا آینده اقتصاد نروژ حفظ شود.
در سال 1969، یکی از بزرگترین میدان های نفتی دریایی جهان در مناطق اطراف نروژ کشف شد. ناگهان نفت زیادی برای فروش در اختیار نروژ قرار گرفت و اقتصاد کشور، با رشد چشمگیری روبرو شد. از همان ابتدا، بنا بر این شد تا برای جلوگیری از عدم تعادل در اقتصاد، از درآمد حاصل از نفت و گاز به صورت احتیاط آمیزی استفاده شود. در سال 1990، پارلمان نروژ با تأسیس قانونی که اکنون صندوق بازنشستگی جهانی دولت نام دارد، قوانینی را تصویب کرد و در پی آن، اولین درآمد حاصل از فروش نفت به سال 1996 به حساب صندوق واریز و تصمیم گرفته شد که منابع این صندوق فقط در خارج از کشور سرمایه گذاری شود .
درآمد حاصل از فروش نفت برای کشور نروژ بسیار مهم است اما روزی فرا می رسد که منابع نفتی تمام شود. هدف صندوق این است که اطمینان حاصل شود از این پول، با مسئولیت پذیری استفاده خواهد شد. بنابراین، فرآیند فکر و تصمیم گیری به صورت بلندمدت است تا آینده اقتصاد نروژ حفظ شود.
این صندوق چگونه رشد می کند؟
اگرچه درآمد حاصل از تولید نفت و گاز به حساب صندوق واریز می شود، اما این سپرده ها کمتر از نصف ارزش صندوق را تشکیل می دهد و بیشتر منابع آن از طریق سرمایه گذاری در سهام، درآمد ثابت و معاملات املاک و مستغلات به دست آمده است.
این صندوق، در حال حاضر یکی از بزرگترین صندوق های جهان است که تقریباً 1.5 درصد از کل سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس های مختلف جهان را در اختیار دارد. کشورنروژ، سهام حدود 9000 شرکت در سراسر جهان را خریداری کرده است. علاوه بر این، این صندوق صاحب صدها ساختمان در برخی از شهرهای برجسته جهان است که درآمد اجاره ایجاد می کند. این صندوق همچنین از طریق وام دهی به کشورها و شرکت ها، برای خود یک جریان ثابت درآمد ایجاد کرده و با گسترش دامنه سرمایه گذاری های خود، خطر از دست دادن منابع صندوق را کاهش داده است.
چگونه پس انداز خود را مصرف می کنیم؟
دولت نروژ مجاز است هر ساله فقط بخش ناچیزی از منابع صندوق را هزینه كند، اما همین مبلغ، تقریباً 20 درصد بودجه دولت را تشکیل می دهد.
در مورد چگونگی مدیریت صندوق اتفاق نظر سیاسی گسترده ای وجود دارد. آنان معتقدند هر چه قدر امروز کمتر هزینه کنیم موقعیت بهتری برای مقابله با رکودها و بحران ها در آینده خواهیم داشت. مازاد بودجه به صندوق منتقل می شود، در حالی که کسری بودجه توسط وجوه صندوق پوشش داده می شود. به عبارت دیگر، مسئولان بیشتر در شرایط دشوار اقتصادی از این منابع بهره می گیرند. بنابراین، صندوق از پول مردم در آینده به بهترین شکل ممکن سود می برد دولت قرار است. به طور متوسط، فقط معادل بازده واقعی صندوق را که حدود 3 درصد در سال تخمین زده می شود، هزینه کند. از این طریق، درآمد نفت به تدریج وارد اقتصاد می شود. در همان زمان، فقط بازده صندوق هزینه می شود و نه اصل سرمایه صندوق.
نقش صندوق این است که اطمینان حاصل کند ثروت ملی ما تا آنجا که ممکن است، باقی بماند. سرمایه گذاری های این صندوق چشم انداز بسیار طولانی مدتی دارند و این شرکت را قادر می سازد تا در کوتاه مدت با نوسانات بزرگ قیمت ها کنار بیاید. هدف ما در راستای مدیریت صندوق از طرف مردم نروژ، ایجاد بالاترین بازده ممکن فقط با ریسک متوسط است تا منابع صندوق رشد کند و دوام بیاورد.
سرمایه گذاری های پایدار
فعالیت های شرکت ها تأثیر به سزایی در جوامع و محیط اطراف داشته و جامعه انتظارات بیشتری نسبت به رفتار شرکت ها دارد. با گذشت زمان، این امر ممکن است بر سودآوری آن ها و بازده صندوق تأثیر بگذارد. ما به عنوان یک سرمایه گذار بلند مدت در حدود چندین هزار شرکت در 74 کشور جهان، علاقه مندیم که خواسته های سرمایه گذاران برای سودآوری، با انتظارات گسترده جامعه از شرکت ها مطابقت داشته باشد. ما مسائل زیست محیطی و اجتماعی را در نظر می گیریم و انتظارات شفافی از شرکت هایی داریم که در آن ها سرمایه گذاری می کنیم و این موازین نیز به صورت روشن منتشر می شود.
پارلمان و وزارت دارایی نروژ ، قوانینی را برای مدیریت صندوق وضع کرده و مدیریت آن را به بانک مرکزی این کشور تفویض کرده اند. وزارت دارایی برای انجام ارزیابی های اخلاقی از شرکت ها، شورای اخلاقی مستقلی را ایجاد کرده است. شورای اخلاق توصیه های خود را به هیئت اجرایی بانک مرکزی ارسال می کند، سپس تصمیم نهایی را می گیرد.
این صندوق همچنین ممکن است تصمیم بگیرد شرکت هایی که هزینه های قابل توجهی را به شرکت های دیگر و کل جامعه تحمیل می کنند، را واگذار کند.
چگونه صندوق سرمایه گذاری می شود؟
این صندوق در بیش از 9000 شرکت در سراسر جهان از جمله شرکت های اپل، نستله، مایکروسافت و سامسونگ سهام دارد. به طور متوسط، این صندوق 1.4 درصد از کل شرکت های ذکر شده در جهان را در اختیار دارد.
صندوق نفتی نروژ یکی از بزرگ ترین صندوق های سرمایه جهان است. سرمایه گذاری ها در اکثر بازارها، کشورها و ارزها پخش می شوند تا در معرض رشد جهانی و ایجاد ارزش قرار بگیرند و از تنوع مناسب ریسک اطمینان حاصل کنند.
چهار حوزه سرمایه گذاری
بیشتر منابع صندوق در زمینه خرید سهام سرمایه گذاری شده است. بخشی دیگر در اوراق قرضه سرمایه گذاری می شود که نوعی وام به دولت ها و شرکت ها است و بخش دیگر آن نیز در املاک و مستغلات و زیرساخت های انرژی تجدیدپذیر سرمایه گذاری می شود.
وزارت دارایی در مورد استراتژی کلی سرمایه گذاری برای صندوق تصمیم می گیرد. تغییرات اساسی در پارلمان نروژ اعمال و استراتژی صندوق از طریق حکم مدیریت به بانک مرکزی این کشور ابلاغ می شود.
- خرید سهام
سرمایه های سهام در 9000 شرکت برای گرفتن ارزش جهانی به کار گرفته و به منظور متنوع سازی ریسک در بهترین حالت ممکن پخش شده است. حدود 70 درصد از منابع صندوق در سهام سرمایه گذاری می شود.
- درآمد ثابت
سرمایه گذاری های با درآمد ثابت، اوراق قرضه ای است که توسط دولت ها و موسسات مرتبط و اوراق بهادار منتشر شده توسط شرکت ها صادر می شود. حدود 30 درصد از صندوق در درآمد ثابت سرمایه گذاری می شود.
- املاک و مستغلات
صندوق در املاک و مستغلات با کیفیت بالا در تعداد محدودی از شهرهای بزرگ و شبکه های توزیع جهانی سرمایه گذاری می کند. حداکثر 7 درصد از این صندوق می تواند در املاک و مستغلات ثبت نشده سرمایه گذاری شود.
- زیرساخت برای انرژی های تجدید پذیر
صندوق نفت نروژ در زیرساخت های انرژی های تجدیدپذیر سرمایه گذاری می کند. عمدتا پروژه های صندوق استفاده از نیروی باد و خورشید در اروپا و آمریکای شمالی را هدف گذاری کرده است. حداکثر 2 درصد از منابع صندوق می تواند در زیرساخت های انرژی های تجدید پذیر سرمایه گذاری شود.
ارزش بازار
ارزش بازار صندوق تحت تأثیر بازده سرمایه گذاری، ورود و برداشت سرمایه و حرکت نرخ ارز قرار دارد. از سال 1998، این صندوق سود سالانه ای معادل 6.3 درصدی یا 6،427 میلیارد کرون داشته است.
سرمایه گذاری های مبتنی بر تحقیق و تجزیه و تحلیل
با پیشرفت مرز تحقیق و تغییر بازارها و بهترین روش ها، استراتژی سرمایه گذاری صندوق نیز تغییر می کند. دست اندرکاران صندوق با هدف بهبود استراتژی و نتایج سرمایه گذاری خود دانشگاهیان، پزشکان و وکلا را به گفتگو و همکاری دعوت می کنند. صندوق همچنین تحت برنامه ابتکار مالی نروژ، از موسسات دانشگاهی در جذب محققان بین المللی به نروژ ، پاداش کمک های برجسته تحقیقاتی، اعطای کمک هزینه به دانشجویان برای تحصیل در مقطع دکترا در اقتصاد مالی و ارائه مشوق های طولانی مدت برای ارتقای تحقیقات مالی با کیفیت بالا پشتیبانی می کند.
مختصری از تاریخچه صندوق
■ 1969
منابع عظیم نفت در دریای شمال کشف شد.
■ 1990
پارلمان قانون صندوق بازنشستگی دولت را تصویب می کند.
■ 1996
اولین انتقال پول به صندوق
■ 2019
ارزش صندوق به 10 هزار میلیارد کرون رسید.
