سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) در خلال پاندمی Covid-19: بالا، پایین و به حاشیه رفتن
نویسنده: جاناتان گرگسون
کشورهای ثروتمند، سرمایه گذاری مستقیم خارجی بیشتری را در سال 2020 از دست دادند، اما برای کشورهای در حال توسعه، از دست دادن مزارع سبز (گرینفیلد) و سرمایه گذاری در زیرساخت ها، بهبود طولانی مدت را تهدید می کند.
بر اساس گزارش سرمایه گذاری جهانی Unctad در سال 2021 ، تأثیر Covid-19 بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی (Foreign Direct Investment) بسیار زیاد بوده است. مجموع جاری شدن سرمایه ها در نیمه اول سال 2020 کاهش یافت و حتی با بهبود آن در نیمه دوم، سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال، 42٪ کاهش داشت و به میزانی “بسیار پایین تر از نقطه پایینی که پس از بحران مالی جهانی در یک دهه قبل به آن رسیده بود” رسید.
به طور کلی، کشورهای ثروتمند و توسعه یافته بیشترین افت را تجربه کردند. M&A برون مرزی، که معمولاً عنصر غالب در سرمایه گذاری مستقیم خارجی بین کشورهای توسعه یافته است، پس از عقب نشینی معاملات کاهش یافت. کل جریان سرمایه به اروپا 80 درصد کاهش یافت. سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایالات متحده 40 درصد کاهش یافت، اگرچه ایالات متحده با 156 میلیارد دلار بزرگترین دریافت کننده بود. چین، همچنان مانند یک آهنربای منطقه ای طولانی مدت سرمایه گذاری مستقیم، با 149 میلیارد دلار ورودی در عقب قرار داشت و عملکرد آن، همراه با فعالیت های قوی درون منطقه ای، سرمایه گذاری مستقیم خارجی مستقیم آسیا را 4 درصد افزایش داد.
اما سایر مناطق در حال توسعه بیشتر آسیب دیدند. سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آمریکای لاتین و کارائیب 45 درصد کاهش یافت. میزان ورود سرمایه به آفریقا 16 درصد کمتر از سطح سال 2019 بود. کشورهای در حال گذار با درآمد متوسط تقریباً نیمی از ورودی های سال قبل را از دست دادند. برای بزرگترین دریافت کننده، روسیه، 69 درصد کمبود در سال 2020 وجود داشت.
شاید نگران کننده ترین موضوع در درازمدت، سرمایه گذاری سبز در تأسیسات جدید چند ملیتی و قراردادهای بین المللی تامین مالی پروژه – نوع سرمایه گذاری در زیرساخت ها و افزایش ظرفیت هایی که آینده ملت را می سازند باشد که هر دو به شدت کاهش یافته اند.
حرکت سرمایه گذاری های مستقیم خارجی مستقیم در حال پایان است و باید تا پایان امسال افزایش یابد، اما همچنان جهان را در حدود 25 درصد زیر سطح قبل از همه گیری قرار می دهد. جیمز ژان، مدیر سرمایه گذاری Unctad و نویسنده اصلی این گزارش می گوید: ما با احتیاط به آینده سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال 2021 خوشبین هستیم. ژان می گوید: ما برای سال آینده رشد 20 تا 30 درصد را پیش بینی می کنیم، که این امر باعث می شود که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به سطح قبل از همه گیری بازگردد. البته این بستگی به نحوه گسترش همه گیری، بهبود هزینه ها، بازسازی شرکت ها و تنش های ژئوپلیتیک دارد.
ما برای سال آینده رشد 20 تا 30 درصد را پیش بینی می کنیم، که این امر باعث می شود که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به سطح قبل از همه گیری بازگردد. البته این بستگی به نحوه گسترش همه گیری، بهبود هزینه ها، بازسازی شرکت ها و تنش های ژئوپلیتیک دارد.
اما بهبودی به احتمال زیاد شکاف بین فقیر و غنی را افزایش می دهد. انتظار می رود اقتصادهای پیشرفته بالاترین رشد FDI را داشته باشند زیرا اقتصادهای آن ها باز می شود و برنامه های سرمایه گذاری عمومی در مقیاس بزرگ آغاز می شود- میزان بالاتری از فعالیت های اقتصادی در حال حاضر، M&A فرامرزی را دوباره احیا کرده است. کشورهای در حال توسعه ممکن است تلاش سخت تری را در پیش داشته باشند، اما در نهایت بتوانند امکاناتی را در بخش تامین مالی سبز پیدا کنند.
چرخش ستاره آسیا
این همه گیری مطمئناً شاهد تغییر جاذبه ای بوده که سرمایه گذاری مستقیم خارجی را به سمت شرق کشانده است. ژان می گوید: “در حال حاضر آسیا تقریبا نیمی از حرکت سرمایه ای جهانی را به خود اختصاص می دهد.” علاوه بر این “انتظار می رود سهم آن در سال 2021 ثابت و چین در سطوح بالا باقی بماند و اعضای ASEAN [انجمن ملل جنوب شرقی آسیا] از رکود شدید در سال گذشته بهبود یابند، در حالی که انتظار می رود حرکت سرمایه به هند از میزان رکورد قبلی، عقب نشینی کند.»
ژاپن و کره جنوبی نقش مهمی در تقویت حرکت سرمایه منطقه ای بسیار بزرگ شرق آسیا ایفا می کنند. FDI از کره به مالزی تنها یک نمونه است. در حالی که به نظر می رسد چین به یک بازیگر اصلی تبدیل شده است.
چین در مقابله با بحران کووید -19 و توانایی مستمر خود برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، بسیار بهتر از سایرین عمل کرده است. شیائولان فو، استاد فناوری و توسعه بین المللی در دانشگاه آکسفورد می گوید: “چین در بهار، شوک بزرگی را متحمل شد،” اما به دلیل قرنطینه بسیار شدید، به سرعت بهبود یافت. اقدامات سیاستی برای حمایت از شرکت های تابعه [چند ملیتی] در چین و تثبیت سرمایه گذاری خارجی انجام شد. ” او می افزاید که چنین اقداماتی شامل تسریع ترخیص کالا از گمرک، کمک به حمل محصولات به بازارها و ارایه فرصت های ویژه مهاجرت برای این که افراد و شرکای اصلی تجاری و فناوری بتوانند با وجود قرنطینه وارد چین شوند.
چین در مقابله با بحران کووید -19 و توانایی مستمر خود برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، بسیار بهتر از سایرین عمل کرده است.
چین در مقابله با بحران کووید -19 و توانایی مستمر خود برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، بسیار بهتر از سایرین عمل کرده است. تضاد بین بهبود سریع هند پس از قرنطینه در سال گذشته -با افزایش بازارهای مالی که به تولید بی سابقه میلیاردرهای دلاری- و آسیب های فعلی این کشور در پی تاثیرات مخرب نوع دلتا Covid-19 کمک نمود، حتمالاً بر تصمیمات سرمایه گذاری چند ملیتی تأثیر می گذارد.
برخلاف آسیا، آمریکای لاتین در سال گذشته شاهد تقریباً نصف شدن میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی بود که به ویژه بر اقتصاد وابسته به کالاها یا گردشگری تأثیر می گذارد. راجر فون، یکی از مدیران دانشکده اقتصاد لندن (LSE) ، می گوید: “کشورهایی که وابستگی بسیار به منابع دارند، به دلیل تقاضای ضعیف برای منابع انرژی مانند نفت، آسیب پذیرتر هستند و بنابراین بیشتر رنج می برند.”
برای سایر کشورهایی که به منابع طبیعی وابستگی بالایی دارند – از جمله روسیه و جمهوری های آسیای مرکزی – سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال گذشته بیش از نیمی از میزان خود را به پایین ترین سطح از سال 2003 کاهش داد. برای آنان پیشبینی میشود که در کوتاه مدت منتظر بهبود قابل ملاحظه ای نباشند و در حالی که جهش شدید در بازارهای کالاها در سال جاری، ممکن است فضای مالی بیشتری برای دولت ها برای مقابله با همه گیری ایجاد کند، Xiaolan استدلال می کند که نوسانات قیمت کالاها فقط تأثیر محدودی بر جریان های مستقیم خارجی دارد که عمدتاً ناشی از تصمیمات استراتژیک بلندمدت است.
در همین حال منطقه کارائیب و آمریکای مرکزی از تبخیر یک شبه گردشگری به شدت آسیب دیدند. Xiaolan می افزاید که بهبود در بهترین حالت ضعیف است و امسال می تواند افت بیشتری داشته باشد.
رکود شدید سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آمریکای لاتین تا حدی مدیون آینده سرایت پاندمی است. اما یکی دیگر از عوامل مهم، بحران ذوب شدن بازار در فصل بهار در ایالات متحده و اروپا – منابع اصلی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در منطقه – بود که بسیاری از شرکت های چند ملیتی غربی را به توقف سرمایه گذاری های برنامه ریزی شده سوق داد.
عقب ماندگی مزارع سبز (گرینفیلد)[1]
ممکن است انقباض جریان های سرمایه گذاری مستقیم خارجی به پایان رسیده باشد، اما ادامه همه گیری به این معنی است که هرگونه بهبودی در سطوح قبلی، تدریجی و ناهموار خواهد بود. ژان می گوید: “چرخه FDI به طور معمول شش ماه تا یک سال از چرخه های گسترده تر اقتصادی و تجاری عقب می افتد.”
“حجم هر دو سرمایه گذاری گرینفیلد و پروژه های بر اساس معاملات اعلام شده است، بنابراین این ها نشان دهنده جریانات آینده و نه جریانات جاری است و در حالی که ما انتظار داریم جریان های مستقیم خارجی بازگردد، ما به اندازه کافی معاملات جدید را نمی بینیم که تأثیر عمده ای بر اقتصادهای در حال توسعه، به ویژه در آمریکای لاتین و آفریقا داشته باشد. ”
در مقایسه با سایر مناطق در حال توسعه، سطح کلی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آفریقا در سال گذشته به خوبی حفظ شد و با کاهش خالص تنها 16 درصد در مقایسه با سال 2019، به 40 میلیارد دلار رسید با این وجود این کمترین میزان در 15 سال گذشته است.
با این حال، سرمایه گذاری های گرینفیلد 62 درصد برای این قاره کاهش یافت، در حالی که 32 میلیارد دلار از قراردادهای تامین مالی پروژه های بین المللی اعلام شده 74 درصد کمتر از کل سال قبل بود.
فون می گوید افت شدید سرمایه گذاری مستقیم خارجی در گرینفیلد برای آفریقا و دیگر اقتصادهای در حال توسعه، بسیار مشکل ساز است زیرا چنین پروژه هایی از ابتدا ساخته شده و به ظرفیت تولید کشور میزبان می افزاید.
“آن ها شامل راه اندازی کارخانه های جدید می شوند که می تواند برای چشم انداز صنعتی شدن یک کشور بسیار مهم باشد. آن ها همچنین به ادغام اقتصادهای در حال توسعه در اقتصاد جهانی کمک می کنند، اما زنجیره ارزش جهانی را بالاتر می برند. ” و از آنجا که بیشتر سرمایه گذاری های مستقیم خارجی در آفریقا از طریق سرمایه گذاری در زمینه سبز انجام می شود ، فون می گوید که کشورهای آفریقایی بیشتر در معرض کمبود ناگهانی هستند.
فون می گوید: دلیل این کاهش چشمگیر در پروژه های سرمایه گذاری مستقیم خارجی گرینفیلد این است که از منظر شرکت های چند ملیتی، سرمایه گذاری در گرینفیلد دارای ریسک بالا و سرمایه بالایی است و هزینه غرق شدنی بالایی دارد. تعجب آور نیست که با همه گیری، عدم اطمینان اقتصادی و سیاست، شرکت های چند ملیتی بسیار محتاط هستند. همین امر در مورد ادغام و خرید فرامرزی صدق می کند. به دلیل افزایش سطح عدم قطعیت، این موارد – که همچنین گروه خطرناکی از FDI هستند – در آفریقا 45 درصد کاهش یافت.
در درازمدت، ورود سرمایه گذاری مستقیم خارجی به کشورهای آفریقایی تنها با ظرفیت آن ها برای مقابله با همه گیری کووید -19 تعیین نمی شود، بلکه میزان بهبود مدیریت و زیرساخت های فیزیکی آن ها تعیین می شود.
فون میگوید: اجرای منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا در ژانویه امسال منجر به همگرایی سیاست ها از طریق ایجاد یک بازار واحد آفریقایی می شود و نیاز به بستن کسری زیرساخت ها را برای برآوردن تقاضاهای گسترش تجارت درون آفریقایی افزایش می دهد. این ها می تواند منجر به ورود سرمایه گذاری مستقیم خارجی به آفریقا و همچنین افزایش سرمایه گذاری های درون آفریقایی پس از سال 2022 شود.
پتانسیل پایدار
آفریقا و آمریکای لاتین در آینده می توانند از ذینفعان اصلی تغییر سریع سرمایه گذاری پایدار یا زیست محیطی، اجتماعی و حکومتی (ESG) به ویژه در بین کشورهای ثروتمند توسعه یافته، باشند. به گفته Unctad، کل سرمایه مربوط به ESG ، با درنظر گرفتن صندوق های سرمایه دولتی و سرمایه گذاران سبد سهام بین المللی، در حال حاضر 3.2 تریلیون دلار برآورد می شود و این میزان در سال گذشته با نرخ 80 درصد افزایش یافته است.
شرکت های چند ملیتی که به دنبال رعایت معیارهای سرمایه گذاری ESG هستند، برای تنوع بخشیدن به فعالیت های خود حرکت می کنند به عنوان مثال، شرکت های انرژی سرمایه گذاری بلند مدت خود را از سوخت های فسیلی به انرژی های تجدیدپذیر تبدیل می کنند و کشورهای در حال توسعه بهترین فرصت ها را برای دستیابی سریع به این انتقال ارائه می دهند.
در برخی موارد، تقاضاهای پایداری ممکن است به طور موقت جریان FDI را در کشورهای در حال توسعه کاهش دهد، زیرا پروژه های پرمصرف کربن به حالت تعلیق درآمده یا تصمیماتی گرفته می شود که ذخایر نفتی و گازی کم سودتر را دست نخورده، باقی بگذارد. اما این تا حدودی با افزایش تقاضا برای مواد اولیه مورد نیاز برای باتری خودروهای برقی جبران می شود، که احتمالاً باعث سرمایه گذاری بیشتر در این کشورها – عمدتا در آفریقا و آمریکای لاتین – می شود که بیشترین تولید کبالت، مس، منگنز و لیتیوم جهان را تشکیل می دهند.
همه چیز بستگی به این دارد که چه اقداماتی جهانی در اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد در COP 26 که از 31 اکتبر تا 12 نوامبر در گلاسکو برگزار می شود، مورد توافق قرار گیرد و نحوه تصمیم گیری سیاستگذاران برای اجرای آن ها چگونه باشد. به طور مشابه، تصمیمات FDI به احتمال زیاد تحت تأثیر تنش های ژئوپلیتیکی رو به رشد قرار می گیرد که در حال حاضر بر زنجیره های عرضه جهانی تأثیر می گذارد، زیرا شرکت های چند ملیتی به دنبال نزدیک شدن به بازارهای اصلی خود هستند. برندگان و بازندگان وجود خواهند داشت، زیرا تأمین کنندگان ارزان قیمت اما از نظر جغرافیایی دور، احتمالاً در سرمایه گذاری های آینده ضرر خواهند کرد.
همه چیز بستگی به این دارد که چه اقداماتی جهانی در اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد در COP 26 که از 31 اکتبر تا 12 نوامبر در گلاسکو برگزار می شود، مورد توافق قرار گیرد و نحوه تصمیم گیری سیاست گذاران برای اجرای آن ها چگونه باشد.
اگر آینده نامشخص است، پایه ای که باید از آن رشد صورت گیرد چندان سالم به نظر نمی رسد. ژان با تجزیه و تحلیل برخی از روندهای بلندمدت در FDI جهانی، خاطرنشان می کند که “تغییر ساختاری” طی 10 سال قبل از شیوع همه گیر رخ داده است. ما شاهد رکود در رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی نسبت به دو دهه گذشته بودیم. وقتی عوامل تحریف کننده ای مانند ورود و خروج سرمایه گذاری مستقیم خارجی به کشورهایی مانند هلند را حذف می کنید، جریان واقعی سرمایه با ثبات خواهند بود. او نتیجه می گیرد که کاهش ناگهانی 35 درصد در سال گذشته “عمدتا به دلیل همه گیری بود”. اما رکود سرمایه گذاری جهانی که قبلاً به سرعت در حال رشد بود، می تواند تثبیت شود.
بر اساس آخرین هشدار مرکز تحقیقات سیاست های اقتصادی مستقر در لندن در مورد تجارت جهانی، سال گذشته سرمایه گذاری های مستقیم خارجی نسبت به کل تولید ناخالص داخلی جهان کاهش یافته است و سال گذشته به پایین ترین سطح خود از زمان 1995 رسیده است.
نویسنده اصلی این گزارش، سیمون یونت، استاد تجارت بین المللی و توسعه اقتصادی در دانشگاه سنت گالن در سوئیس، خاطرنشان می کند که این کاهش تا حدی به دلیل آن است که افراد چند ملیتی با غربالگری شدیدتر دولت روبرو هستند. دولتی که همزمان خواستار مشارکت بیشتر در توسعه پایدار و انتقال به اقتصاد کم کربن نیز می باشد- اما بیشتر به دلیل کاهش بازده مالی FDI ، به ویژه در بازارهای در حال توسعه است که با چنین وضعیتی روبرو هستیم.
Evenett خاطرنشان می کند که پس از در نظر گرفتن حق بیمه ریسک، بازده سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آفریقا از 12٪ به 6.5٪ در هشت سال گذشته تا پایان سال 2018 به شدت کاهش یافته است. او می گوید: “بازگشت سرمایه گذاری مستقیم خارجی” در همه بازارهای نوظهور منطقه، به سختی بالاتر از کشورهای صنعتی امن تر است. و در حالی که بخش هایی مانند تولید، تجارت عمده فروشی و خرده فروشی بازده بالاتری را ارائه می دهند، آن هایی که به نظر می رسد بیشترین نقش را در توسعه پایدار دارند – از جمله مدیریت پسماند، خدمات آموزشی، کشاورزی، مراقبت های بهداشتی و مخابرات – دارای بازدهی کمتر و زمان بازپرداخت سرمایه گذاری بسیار طولانی تر هستند.
او می گوید: دلایل مشروعی وجود دارد که بپرسیم چرا بخش خصوصی از طریق سرمایه گذاری مستقیم خارجی در توسعه پایدار مشارکت نمی کند. برای برخی، این کافی است که بخش خصوصی را مقصر بدانیم و از آن تقاضای بیشتری داشته باشیم. او در عوض گفتگوی سازنده تری را بین سیاست گذاران و شرکت های چند ملیتی پیشنهاد می کند که سرمایه گذاری مستقیم خارجی جدید و بهتر را در جهان پس از همه گیری تشویق می کند.
منبع: مجله تامین مالی جهانی
[1] در سرمایه گذاری Green Field هر پروژه یا کارخانه به شیوه مخصوص به خود ساخته شده، کارکنان متناسب با استانداردها آموزش داده می‌شوند و فرآیندهای تولید نیز به شدت کنترل میشود. این نوع سرمایه گذاری نسبت به سایر سرمایه گذاری‌های مستقیم خارجی از درجه کنترل بیشتری بر عملیات، کیفیت، فروش و آموزش برخوردار است و کاملا متفاوت با سرمایه‌گذاری غیر مستقیم که کنترل محدود و بسیار کمی دارد، عمل می‌کند.
