در جستجوی امنیت انرژی
«سامانتا گراس» مدیر ابتکار امنیت انرژی و آب و هوای موسسه بروکینگز در مورد این که چگونه بحران کنونی زمینه ساز ایجاد انگیزه برای مقابله با تغییرات آب و هوایی و در عین حال دستیابی به امنیت انرژی خواهد شد، بحث می کند و از آنجایی که بهای قبوض انرژی در سطح جهانی افزایش یافته و کشورها برای تامین منابع انرژی تلاش می کنند، تأثیر بحران فعلی انرژی احتمالاً عمیق خواهد بود.
در همین زمینه، «سامانتا گراس» با خبرنگار مجله F&D درباره چگونگی شروع بحران و پیامدهای آن برای اقتصادهای در حال توسعه و خطرات بازار پراکنده انرژی گفت و گویی داشته است. گراس استدلال می کند که بحران انرژی باید محرک گذار به انرژی پاک باشد نه مانعی بر سر راه آن.
***
*بحران انرژی کنونی کل جهان را تحت تأثیر قرار داده است. چگونه به اینجا رسیدیم؟ آیا جنگ روسیه در اوکراین عمده ترین دلیل آن است؟
وضعیت فعلی انرژی در طول همه‌گیری ویروس کرونا آغاز شد. در آن زمان، شاهد بودیم که تقاضا برای سوخت در حوزه حمل‌ونقل که عمدتا از نفت تهیه می شد، به شدت کاهش یافت زیرا مردم به جایی نمی‌رفتند. این بدان معنا بود که تولیدکنندگان نفت در حال زیان دهی بودند، بنابراین آن ها سرمایه گذاری و تولید را کاهش دادند. همان طور که ما از همه‌گیری خارج می‌شدیم -حتی قبل از وقوع جنگ در اوکراین- تقاضا سریع‌تر از عرضه بهبود یافت که این روند، کاهش عرضه نفت را در پی داشت.
درک این نکته مهم است که بحران انرژی اروپا در سمت گاز طبیعی است، یعنی کمتر به بیماری همه گیر کرونا ربط دارد و در وابستگی کشورهای اروپایی به گاز طبیعی روسیه به عنوان بخشی از انتقال انرژی آن ها ریشه دارد. در سال های اخیر و به دنبال حذف تدریجی زغال سنگ و ورود تدریجی انرژی های تجدیدپذیر، برخی کشورها مانند ایتالیا برای تولید برق کاملاً به گاز طبیعی روسیه وابسته شدند. در آلمان، گاز برای گرمایش خانه و صنعت اهمیت بیشتری دارد. کربن زدایی برخی از این کاربردها بسیار دشوار خواهد بود، مانند کاربردهای گرمای بالا در صنعت تولید شیشه. البته کربن زدایی برخی دیگر آسان تر است اما زمان می برد، مانند جایگزینی گرمایش گاز در خانه ها با پمپ های حرارتی الکتریکی.
گاز طبیعی روسیه نقش مهمی در سیستم انرژی اروپا ایفا کرده است و به دنبال آن، تولید و اکتشاف گاز طبیعی بومی در اروپا کاهش یافته است. به دنبال حمله روسیه به اوکراین، بیشتر کشورها نمی‌خواهند عطش انرژی آن ها زمینه ای برای تأمین مالی مخارج جنگ روسیه باشد. اما حقیقت این است که جهان به انرژی روسیه نیاز دارد و این رویکرد، ما را در موقعیت بسیار بدی قرار می‌دهد.
* این بحران چه تفاوتی با بحران انرژی در دهه 1970 دارد؟
در طول بحران دهه 1970، ما شاهد بودیم که تولیدکنندگان نفت را از بازار خارج کردند و گفتند: «ما نفت خود را به شما نمی‌فروشیم.» ما در رابطه با روسیه عکس آن را می بینیم. خریداران می گویند: «ما نمی خواهیم گاز شما را بخریم.»
تفاوت دیگر با بحران های انرژی قبلی این است که این رخداد، اولین بحران جهانی گاز طبیعی است. گاز طبیعی قبلاً یک سوخت کاملاً منطقه ای بود. کشورها گاز طبیعی مورد نیاز خود را از طریق خط لوله تأمین می کردند و این روابط بسیار طولانی مدت و با ثبات بود. این روابط همچنان در ارتباط روسیه با اروپا وجود ندارد. اما در حال حاضر، افزایش مصرف گاز طبیعی مایع (LNG) به یک معنا، عرضه گاز طبیعی را به یک مشکل جهانی تبدیل کرده است. بنابراین، اکنون بحران LNG از یک منطقه می تواند از طریق بازار به دیگران سرایت کند. از آنجایی که اروپا بخش عمده LNG جهان را مصرف می کند، به ناچار قیمت ها برای همه افزایش می یابد. بحران در عرضه گاز روسیه به اروپا اکنون به آسیا هم سرایت کرده است. این اولین باری است که می بینیم بحران گاز طبیعی به این شکل جهانی شده است.
* برخی از کشورها اعلام کرده اند که کارخانه های زغال سنگ را مجددا راه اندازی خواهند کرد. چگونه کشورها می توانند نیازهای انرژی فعلی خود را با اهداف کربن زدایی موردنظر تطبیق دهند؟
شما فقط می توانید سیستم انرژی را به این سرعت تغییر دهید. بنابراین ما باید سیستمی را که در حال حاضر داریم تغذیه کنیم و در برخی موارد، این به معنای بازگشت به زغال سنگ در تولید برق برای صرفه جویی در گاز طبیعی برای مصارف دیگر است. این مایه تاسف است. اما در عین حال، ما نمی توانیم انتقال انرژی را رها کنیم زیرا در دراز مدت این راه حل مشکل فعلی است.
آنچه ما به ویژه در اروپا می بینیم، درک این است که بحران گاز طبیعی باید محرک انتقال انرژی باشد نه مانع آن. یک سیستم انرژی که کمتر به سوخت‌های فسیلی وابسته است، کمتر هم در معرض بحران قرار می گیرد. در این میان، وضعیت دشواری است و احتمال می رود شاهد افزایش انتشار گازهای گلخانه ای به دلیل استفاده اضافی از زغال سنگ باشیم اما ما نمی توانیم اجازه دهیم اقتصاد تعطیل شود – ما باید با سیستم انرژی که در اختیار داریم کار کنیم.
*آیا هیدروژن می تواند سوخت آینده شود؟
هیدروژن ممکن است مانند یک سوخت به نظر برسد، اما در واقع این طور نیست. هیدروژن مانند برق یک حامل انرژی است. برخلاف نفت یا گاز طبیعی، شما بیرون نمی روید تا برای استخراج هیدروژن حفاری کنید. شما هیدروژن را از شکل دیگری از انرژی تولید می کنید. اما هیدروژن بسیاری از جنبه های فیزیکی یک سوخت را دارد. به عنوان مثال شما می توانید آن را در مخازن ذخیره کنید، از طریق خطوط لوله انتقال دهید و مانند سوخت بسوزانید. همچنین از نظر انرژی بسیار متراکم است. در برابر حجم زیاد انرژی که تولید می کند، وزن زیادی ندارد. این خواص مشابه سوخت می تواند بسیار مفید باشد.
شما می توانید هیدروژن را با استفاده از انرژی تجدیدپذیر یا انرژی الکتریسیته تولید کنید. همچنین می‌توانید مولکول‌های گاز طبیعی را تقسیم کنید، بخش کربن را جدا کرده و از هیدروژن استفاده کنید. از آنجایی که شما از شکل دیگری از انرژی برای تولید هیدروژن استفاده می کنید، در غیر این صورت، می‌توانید از هیدروژن استفاده کنید.
* با افزایش قیمت انرژی در 14 سال گذشته، چه کسی باید بار افزایش هزینه ها را به دوش بکشد؟
این یک سوال واقعا دشوار است. من بی‌میلی به تحمل بار جنگ پوتین را درک می کنم. با این حال، از منظر اقتصادی، خانوارهایی که توانایی پرداخت آن را دارند باید صورتحساب ها را دریافت کنند برای مثال، برای جایگزینی کوره گازی آن ها با برق و صرفه جویی، مشوق های مناسبی را ارایه می کنیم. اروپا نه تنها با قیمت های بالا مواجه است، بلکه احتمال واقعی کمبود گاز هم وجود دارد، نه فقط کمبودی که با قیمت متعادل می شود. کمبود واقعی گاز که حتی ممکن است موجب شود مردم در زمستان یخ بزنند.
با این حال، باید تعاریف سخاوتمندانه ای از این که چه کسی به کمک نیاز دارد، وجود داشته باشد. شما نمی خواهید خانواده های آسیب پذیر، بار جنگ روسیه را به دوش بکشند. این دیدگاه ممکن است از یک مکان ممتاز ناشی شود، اما باید یک سیگنال قیمت برای کسانی که توانایی پرداخت آن را دارند وجود داشته باشد و به طور طبیعی، یک راه قدرتمند برای تأثیرگذاری بر تقاضا از طریق قیمت است.
*این رخداد چه تأثیری بر اقتصادهای در حال توسعه داشته است؟
اگرچه اروپا به دلیل دست و پنجه نرم کردن مستقیم با کمبود واقعی گاز همه توجه را به سمت خود جلب کرده است ولی کشورهای در حال توسعه چیزی است که من نگران آن هستم. قیمت سوخت امروز برای کشورهای کم درآمد غیرقابل قبول است. با توجه به این که اروپا درصد زیادی از عرضه LNG جهان را مصرف می کند، آن ها ممکن است برای یافتن گاز طبیعی به مشکل برسند. دولت های کشورهای در حال توسعه نیز کمتر قادر به پرداخت یارانه انرژی برای بخش بزرگی از جمعیت احتمالاً نیازمند خود هستند. ما قبلاً شاهد وقوع اعتراضات گسترده علیه تورم در آرژانتین، اکوادور و سریلانکا بوده‌ایم و در صورت ادامه این وضعیت، احتمال بروز ناآرامی‌های بیشتری وجود دارد.
بحران انرژی نیز نگران کننده است زیرا می تواند فرآیند انتقال انرژی کم کربن در آن کشورها را کند نماید. در حال حاضر، هر نوع انرژی و تجهیزات تولید انرژی گران است. این امر کشورهای فقیرتر را در موقعیت بسیار دشواری قرار می دهد.
*جنگ، ترس از تجزیه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک را افزایش داده است. خطرات بازار پراکنده انرژی چیست؟
یک بازار پراکنده انرژی برای همه امنیت کمتری دارد. من اصرار فعلی برای ایجاد اتحاد با برخی کشورها و بیگانه کردن برخی دیگر را درک می کنم. اما اگر بازار انرژی پراکنده باشد، امنیت کمتری دارد.
به نظر من، روسیه هرگز به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد انرژی دیده نخواهد شد. همان طور که انتقال انرژی به جلو می رود، بر کاهش تقاضا برای سوخت های فسیلی نیز تاکید می شود. اما اکنون انگیزه خاصی وجود دارد و آن هم کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی روسیه است. احتمالاً شاهد حذف ترجیحی سوخت روسیه خواهیم بود زیرا آن ها ثابت کرده اند که عرضه آن ها کاملاً سیاسی است. من امیدوارم این حذف تدریجی منجر به تکه تکه شدن بیشتر بازارهای انرژی نشود، زیرا این امر برای همه کمتر امن خواهد بود و احتمالاً منجر به قیمت‌های بالاتر خواهد شد.
* عمیق ترین تأثیر بحران فعلی انرژی چیست؟
به همه دلایلی که من به آن اشاره کردم، تأثیر آن برای اقتصاد روسیه بسیار عمیق است. آن ها قبلاً در انتقال انرژی با مشکلاتی روبرو بودند زیرا اقتصاد آن ها بسیار وابسته به صادرات سوخت فسیلی است. این آسیب پذیری فقط زودتر و شیب دارتر شد.
برای بقیه جهان، امید من این است که رهبران درک کنند که شکل گیری یک اقتصاد و یک سیستم انرژی که کمتر به سوخت‌های فسیلی وابسته باشد، در وهله اول از این مشکلات جلوگیری می‌کند.
اجازه دهید همچنین تاکید کنم که این فقط یک مسئله تغییر آب و هوا نیست، بلکه یک نگرانی در زمینه امنیت انرژی نیز هست. اگر ما یک سیستم انرژی ایجاد کنیم که مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر و سایر اشکال برق بدون کربن باشد، سیستمی ایجاد می‌کنیم که طبیعتاً محلی‌تر است و کمتر درگیر مسایل ژئوپلیتیک خواهیم بود.
www. F&D.com
