در آستانه توافقات برجام، باید تصمیمات جسورانه گرفته شود
چند روز دیگر سال 1400 به پایان می‌رسد و کشور وارد اولین سال از قرن جدید می‌شود. سال 1401 سالی است که مردم امیدوار به اتفاق‌های مثبت هستند و انتظار دارند فضای اقتصادی کشور رو به بهبود حرکت کند تا از فشارهای اقتصادی موجود تا حدودی کاسته شود. اما دقیقا زمانی که همه منتظر گل نهایی بودند، سوت پایان بازی با برگشتن “علی باقری” از وین و توقف مذاکرات به صدا درآمد! و اکنون همه منتظر وقت اضافه هستند. الان وقتی همه به هم می رسند می پرسند، از “وین” چه خبر؟
از آن رو موفقیت در مذاکرات وین مهم است که اقتصاد ایران با انواع مشکلات و وضعیت معیشتی به شدت با بحران روبروست و واقعا به موفقیت در این مذاکرات و رفع تحریم‌ها نیاز است. زیرا سوءمدیریت اقتصادی در همه دولتها تاکنون بقدری غیرقابل دفاع است که همه به طناب حتی پوسیده مذاکرات چنگ زده اند، هرچند در بازی مطبوعاتی این موضوع سرپوش گذاشته می شود. اما میزان موفقیت یا شکست در مذاکرات پیش رو چقدر است و آیا می توان امیدی به حل مشکلات کشور از طریق مذاکره و یا شکست در مذاکرات داشت؟ در خصوص اقتصاد 1400 و چشم انداز از اقتصاد 1401 با مهدی کرباسیان، مدیر همیشه متبسم و سیاستمدار ایرانی گفتگو کردیم؛ البته آخرین سمت او معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس هیئت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) بود، اما وی از مدیران شاخص کشور در چهار دهه گذشته در دولت های مختلف به شمار می آید. او از ابتدای انقلاب تا سال های پایانی دهه 90 در جریان مهم ترین سیاست های اقتصادی کشور قرار داشته است. حضور در وزارتخانه‌های راه و ترابری، نفت و صمت تنها بخشی از فعالیت ۴۰ساله او در پست‌های مدیریتی کشور است. در ادامه ماحصل این گفتگو را با صاحب نظر ارشد اقتصادی ایران می خوانیم:
آقای دکتر، برخی از کارشناسان معتقدند که نه ایران حاضر است رسما اعلام کند مذاکرات شکست خورده است نه طرف مقابل. نظر شما چیست؛ آیا مذاکرات برجام واقعا شکست خورده است؟
به اعتقاد من برجام شکست نخورده و مذاکرات برجام ادامه دارد. از آن جا که روسیه به عنوان یکی از کشورها باید حتما برجام را امضاء کند، امتیازاتی را مطرح کرده که البته ما دقیقا نمی دانیم چه مواردی است، اما باید در مورد آن گفتگو صورت پذیرد. از طرف دیگر ایران علاقمند است ضمن اینکه برجام تحقق پیدا کند، نظراتش هم اعمال شود.
به نظرم، مذاکراتی که این چند روزه از سفر وزیرخارجه ایران به روسیه و وزیر خارجه قطر به روسیه انجام می شود؛ نشان می دهد که مذاکرات سنگین و پشت پرده ای وجود دارد برای این که برجام عملیاتی شود. همچنین با سفر آقای گروسی به ایران و تضمین هایی که بین ایران و آژانس اتمی توافق شد، اتفاق خوبی است و تحلیل من این است که برجام عملیاتی خواهد شد.
برجام شکست نخورده و مذاکرات برجام ادامه دارد. مذاکراتی که این چندروزه از سفر وزیرخارجه ایران به روسیه و وزیر خارجه قطر به روسیه انجام می شود؛ نشان می دهد که مذاکرات سنگین و پشت پرده ای وجود دارد برای این که برجام عملیاتی شود
چرا؟ دلیل این تحلیل شما چیست؟
به اعتقاد من ایران با 1+4 در اصول کلی به توافق رسیده اند و جملاتی که نماینده آمریکا و انگلیس هم بیان می کنند، نشان دهنده این است که متن نهایی برجام انجام شده است. به نظر می رسد که ایران حتما نیاز دارد که برجام را نهایی کند و نشان می دهد که توافقات خوبی کرده است و عملیاتی خواهد شد.
توقف مذاکرات، پیشنهاد کدام کشور بود؟
این را نمی دانم. اما این را می دانم که برجام حتما انجام می شود.
مهم ترین نکته که در دولت دوازدهم به طور وسیع بود و در دولت سیزدهم هم هنوز به طور وسیع ادامه دارد، بحث کاهش سرمایه اجتماعی است
انشاالله. همان طور که می دانیم، اقتصاد سال 1400، با مدیریت دو رئیس جمهور به خط پایان نزدیک می شود، وضعیت اقتصاد ایران را در پایان دولت دوازدهم چگونه ارزیابی می‌کنید؟ و دولت سیزدهم چگونه دولت را تحویل گرفت؟
آقای روحانی هرچه به پایان دولتش نزدیک می شد مشکلات زیادتر می شدند که همان طور حل نشده به دولت سیزدهم تحویل داده شد. از جمله بدهی سنگین ریالی، اوراق قرضه وسیع که چاپ کرده بودند و تعهداتی که به دوش دولت بود، نرخ تورم بالای بیش از 40 درصد، نرخ رشد سرمایه گذاری نزدیک به صفر برای چند سال گذشته، نقدینگی بالا، مشکلات سیاست خارجی اعم از تحریم ها و روابط بد یا نامطلوب با اکثر کشورهای پیشرفته دنیا، عدم شفافیت ارتباط اقتصادی با کشورهایی مانند چین، روسیه و هند، طلب های وسیع ارزی از کشورهای مختلف، از جمله رویدادها بودند. در کل می توانم بگویم که دولت سیزدهم با وضع نامطلوبی، دولت را از دولت دوازدهم تحویل گرفت.
با این مواردی که برشمردید، آیا باید پیش‌بینی فروپاشی اقتصاد ایران را جدی گرفت؟
نه؛ کلمه فروپاشی اصلا مناسب اقتصاد ایران نیست. اما مهم ترین نکته که در دولت دوازدهم به طور وسیع بود و در دولت سیزدهم هم هنوز به طور وسیع ادامه دارد، بحث کاهش سرمایه اجتماعی است که مردم آن چنان که در سال های دهه اول و حتی تا حدی دهه دوم انقلاب پشتیبان حکومت و دولت بودند الان این پشتیبانی خیلی کاهش پیدا کرده و خود این موجب شده تا تصمیماتی که دولت بخواهد قاطعانه بگیرد دچار تزلزل شود، لذا اوضاعِ مطلوبی نیست، اما قطعا با مدیریت صحیح در حاکمیت این موضوع قابل حل است.
کارهای دولت سیزدهم را چگونه ارزیابی می کنید؟ و آینده اقتصاد ایران را با ریاست جمهوری آقای رئیسی چطور می بینید؟
واقعیت این است که یکی از اتفاقات خوبی که در دولت سیزدهم رخ داد، هماهنگی سه قوه، مقننه، قضائیه و اجرائی کشور است که جلسات منظم و مکرر سران قوا نشان دهنده این است که نهایتاً اولویتشان حل مشکلات مردم است و جلسات خوبی هم دارند.
در حال حاضر از نظر معیشت و سطح درآمد، مردم به سال دهه نود برگشتند و این نشان دهنده رفتن به سمت یک کشور فقیر است که اصلاً مناسب شان مردم ما نیست
موضوع دیگری که به نظر من مهم است سفرهای آقای رئیس جمهور به استان های مختلف و نشستن پای درد و دل سرمایه گذاران اقتصادی آن منطقه و لمس کردن مشکلات مردم از نزدیک است که این کار ارزشمندی است و اتفاقی است که در دولت دوازدهم تقریباً نزدیک به صفر بود و آقای روحانی اصلاً سفر استانی یا نرفتند و آن یکی، دوتایی هم که رفتند، بیشتر تشریفاتی بود.
همچنین آقای رئیسی، هدفگذاری هایی برای رفع فقر، جذب سرمایه ایرانیان خارج از کشور، توجه به بخش های مختلف اقتصادی و رفتن به سمت حمایت از تولید و صادرات را در برنامه های خود دارند که حائز اهمیت است. حتی اخیراً سیاستی مبنی بر اجرای تعدادی طرح های بزرگ را اعلام کردند. این مواردی که برشمردم جزء کارهای مثبت دولت سیزدهم است که شروع شده؛ اما دو نکته منفی در دولت سیزدهم وجود دارد که امیدوارم دولت دست به اصلاح آن ها بزند.
یکی این که از تجارب خبرگان گذشته به صورت مشورت استفاده شود که عدم توجه به این موضوع نکته منفی در دولت است. ممکن است که این افراد هم سلیقه و هم حزب گروه فعلی نباشند ولی در واحدهای اجرایی به ویژه حوزه اقتصاد می توانند کمک فکری بدهند. دوم این که بعضی از انتصاباتی که در دولت سیزدهم انجام شده قابل دفاع نیست افراد کم تجربه، بی تجربه و حتی می توانم بگویم که از نظر سواد علمی هم در جایگاه خوبی قرار نگرفتند، این مشکل بزرگی است. درست است که در اوایل انقلاب این اتفاق رخ داد، اما به این دلیل بود که با انقلاب یک تغییر اساسی در حکومت داده شد.
کدام شاخص، پاشنه آشیل اقتصاد ایران است؟
ببینید، واقعیت این است که باید بپذیریم تحریم بایستی برداشته شود، تعاملات بین المللی ما با حفظ عزت جمهوری اسلامی ایران و مردم باید برقرار شود. در جهت منافع ملی و راه اندازی چرخ اقتصاد کشور بایستی تصمیمات جسورانه و مدیریتی اخذ شود. بدیهی است بعد از آن است که سرمایه گذاری اتفاق می افتد؛ پس از آن هم تورم کاهش پیدا می کند و اشتغال ایجاد می شود و معیشت مردم بهتر خواهد شد. اما در حال حاضر از نظر معیشت و سطح درآمد، مردم به سال دهه نود برگشتند و این نشان دهنده رفتن به سمت یک کشور فقیر است که اصلاً مناسب شان مردم ما نیست.
نکته بسیار مهمی که الان دولت فعلی با قوت آن را پیش می برد این است که دوباره مذاکرات برجام را اجرایی کرده است و من اعتقاد دارم این جزو سیاست های دولت و اجباری است که دولت دارد. زیرا راهی به غیر از این ندارد که عمل بکند؛ چرا که خود این موجب تداوم بقیه اقدامات دولت است
ایرادی که به دولت آقای روحانی گرفته می شود این است که به‌جای تکیه بر توانمندی های داخلی، راه حل مشکلات اقتصادی را به مذاکرات هسته‌ای و توافقنامه برجام گره زده بودند، هرچند این دولت در شعار اعتقادی به برجام ندارد، ولی در عمل چیز دیگری مشاهده می شود، اما کارشناسان معتقدند که اگر برجام به نتیجه نرسد، به طور قطع در سال ۱۴۰1 و سال های آتی، شاهد آثار بدی در اقتصاد ایران خواهیم بود؛ این پارادوکس چگونه باید حل شود؟
این یک واقعیت است که برجام یک عملکردی بسیار مثبت از دولت یازدهم است و واقعاً در این مورد بایستی بگویم که کار ارزنده ای انجام شد؛ جدای این که حمایت مردم و حمایت رهبری هم پشتوانه آن بود. متاسفانه در ادامه به دلیل نامردی آقای ترامپ (رئیس جمهور وقت امریکا) معادله بازی به هم خورد. همچنین به نظر من دولت آقای روحانی از امتیاز برجام در جهت تنظیم ارتباطاتش با چین خوب استفاده نکرد و نهایتاً موجب شد که ما از برجام پس از توقفش امتیاز خوبی نگیریم و حتی بعضی از امتیازاتی هم که داشتیم متوقف شود. نکته بسیار مهمی که الان دولت فعلی با قوت آن را پیش می برد این است که دوباره مذاکرات برجام را اجرایی کرده است و من اعتقاد دارم این جزو سیاست های دولت و اجباری است که دولت دارد. زیرا راهی به غیر از این ندارد که عمل بکند؛ زیرا خود این موجب تداوم بقیه اقدامات دولت است. اگر این توافق در عرصه بین‌الملل حاصل شود و مذکرات وین با نتیجه دلخواه ایران به اتمام برسد، اولین راهی که برای ایران باز می‌شود، مسیر فروش نفت است. اگرچه راه سختی پیش رو دارد، چراکه در چند سال گذشته برخی از بازارهای صادراتی خود را از دست داده است.
در پایان سال 1400 که همه فکر می کردند شرایط در دنیا با توجه به مهار اندک کرونا رو به بهبود است، اما به یک مرتبه جنگ روسیه و اکراین شروع شد. جدای این که همه جنگ را در هر نقطه ای از جهان محکوم می کنیم؛ اما آیا این جنگ ره آورد مناسبی برای اقتصاد ایران دارد؟
سال 1401 در بخش‌های مختلف، نویدهای مثبت و از طرفی نگرانی هایی را هم تداعی می‌کند. اتفاقات اخیر حمله روسیه به اوکراین و اتفاقاتی که در صحنه بین المللی افتاده، دارای نکات بسیار ظریفی است. اتحادیه اروپا در حقیقت بعد از رفتن خانم مرکل و خارج شدن انگلیس از اتحادیه اروپا به نظر می رسد که اتحادیه اروپا با توجه به سیاست های جمهوری خواهان آمریکا و روس ها که معتقد به پاشیده شدن آن هستند، به طور واقعی در حال اتفاق افتادن است.
وقتی ایران از مرحله برجام عبور کند، با همگامی قوای سه گانه، برداشته شدن تحریم ها و کنار رفتن سایه سیاست از اقتصاد، می‌توان روزهای خوبی را برای اقتصاد کشور متصور بود.
جنگ اوکراین و روسیه موجب شده تا انسجام کمی در اتحادیه اروپا به وجود آید. اما الان قیمت نفت افزایش پیدا کرده، صادرات نفتی ما هم عدد خوبی است و اگر بتوانیم مشکلات بانکی، جابجایی پول و فروش کالا را هم حل کنیم، شاید در شرایط الان بتوانیم تبادلات تجاری و سرمایه گذاری را با همه کشورهای دنیا بهتر کنیم.
چشم انداز شما از اقتصاد در سال 1401 چیست؟
به نظر می رسد که سال 1401 بهتر از سال 1400 باشد. وقتی ایران از مرحله برجام عبور کند، با همگامی قوای سه گانه، برداشته شدن تحریم ها و کنار رفتن سایه سیاست از اقتصاد، می‌توان روزهای خوبی را برای اقتصاد کشور متصور بود. در این میان اما لازم است تصمیماتی که در این سال‌ها برای اقتصاد گرفته شده، مورد بازنگری قرار گیرد تا چنانچه اصلاحات جدی نیاز است، انجام شود. حذف قوانین مزاحم جزو اصلی ترین مسوولیت های دولت و مجلس باید باشد. اگر در این مسیر حرکت کنیم وموانع برطرف شود، چرخ تولید می‌چرخد و آن وقت است که می‌توان ر راستای اهداف کلان تعریف شده حرکت کرد.
لازم است تصمیماتی که در این سال‌ها برای اقتصاد گرفته شده، مورد بازنگری قرار گیرد تا چنانچه اصلاحات جدی نیاز است، انجام شود. حذف قوانین مزاحم جزو اصلی ترین مسوولیت های دولت و مجلس باید باشد
ایران به عنوان یک کشور نوظهور اقتصادی، دارای منابع عظیم نفت وگاز و معادن عمیقی است که تاکنون کشف نشده‌اند. اگر حرکتی در کشف معادن عمیق روی دهد، شاهد یک جهش و رشد اقتصادی خواهیم بود. از سوی دیگر، ایران در منطقه از یک جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به‌طوریکه ۱۰ کشور همسایه ما راه به دریا ندارند واین گذرگاه خوبی است برای بهره‌برداری ایران. برخورداری از وضعیت نیروی کار ارزان ومتخصص، تحقق رشد ۸درصدی اقتصادی را میسر خواهد کرد. اگر ایران درحوزه اقتصادی تقویت شود، ابزار بسیار قدرتمندی در مذاکرات هم در اختیار خواهد داشت.
یک گام موثر تعامل و هماهنگی با دولت های منطقه ای است. ما برای این که صادرات مان را افزایش دهیم باید بازارهای صادراتی مان را فعال تر کنیم واین هم در گرو تعاملات اقتصادی با دیگر کشورها است. مساله مهم دیگر، جذب سرمایه خارجی است. باید بپذیریم که اکنون سرمایه کافی برای پیشبرد توسعه اقتصادی وجود ندارد؛ در اینجا دو راه وجود دارد؛ یکی بهره گیری از سرمای ه‌های داخلی و سرمایه ایرانیان خارج از کشور که باید با روش های تشویقی سرمایه داران ایرانی خارج از کشور را ترغیب به آوردن سرمایه های‌شان در اقتصاد کشور کنیم. راه دوم این است که با تعامل با جهان بتوان سرمایه های خارجی را جذب و وارد کشور کرد. با اتکا به این دو روش است که می توان تا حدی عقب ماندگی ها را جبران کرد و به رشد ۸ درصدی اقتصاد دست یافت. اما مزیت دیگری که خصوصا جذب سرمایه خارجی برای ما دارد این است که فناوری ها و تکنولوژی های جدید وارد کشور می‌شود و همه این موارد با مدیریت صحیح قابل اجرا است.
