هوش مصنوعی و دیپلماسی

چهره‌ی جدید دیپلماسی: مذاکره با طعم هوش مصنوعی

مقدمه
این‌روزها، قابلیت‌های زیادی از هوش مصنوعی رونمایی می شود و هربار ما را بیش از پیش حیرت‌زده می‌کند.
برای مثال، هوش مصنوعی می‌تواند با بررسی حجم زیادی از عکس، ویدیو و متن، فرد خاصی را در میان هزاران نفر به‌طور دقیق شناسایی کند یا با بررسی میلیون‌ها تصویر جاسوسی، مخفی‌گاه دشمن را پیدا کند. همچنین، این پدیده‌ی حیرت‌انگیز کمک کرده است هزاران کودکِ گم‌شده پیدا شوند. این سیستم می‌تواند توموری را تشخیص دهد که از دید پزشکان دور مانده و احتمال وجود بیماری را ارزیابی کند. البته کار به این‌جا ختم نمی‌شود! حالا دیگر هوش مصنوعی می‌تواند منشی باشد، ترجمه کند، غذا سفارش دهد، و حتی می‌تواند برایتان نقاشی بکشد و شعر بگوید. هوش مصنوعی می‌تواند مثل انسانی دیگر صحبت کند. اما آیا از پس کارهای دیپلماتیک هم برمی‌آید؟
آیا هوش مصنوعی می‌تواند کار دیپلماتیک بکند؟
یک سال پیش بود که شرکت OpenAI با رونمایی از ChatGPT، هوش مصنوعی مبتنی بر متن را در اختیار عموم قرار داد. بعد از آن، شرکت‌های دیگری هم با طراحی سیستم‌های متنوع، روزبه‌روز از توانایی‌های هوش مصنوعی پرده برداشتند.
البته کمک‌های درخشان هوش مصنوعی به ما انسان‌ها نیمه‌ی تاریکی هم دارد. هرچه می‌گذرد، این پدیده‌ی دنیای صفر و یک، وظایف ما انسان‌ها را خیلی سریع‌تر، دقیق‌تر و حتی کم‌هزینه‌تر به دوش می‌کشد. پس طبیعی است که شغل‌های زیادی به خطر بیفتند. تقریبا شغلی از تاثیر هوش مصنوعی در امان نمانده است. بنابراین، ساده‌لوحی است اگر فکر کنیم این تکنولوژی در آینده کاری به کار دیپلماسی نداشته باشد. اما سوال مهم این‌جا است؛ هوش مصنوعی چه تاثیری می‌تواند بر دیپلماسی داشته باشد؟
دیپلماسی هنری است که نیاز به استراتژی، کیاست، توانایی اقناع‌کردن و حتی فریب دارد. این‌ها توانایی‌هایی است که تا همین چند سال پیش، فقط و فقط از پس انسان‌ها برمی‌آمد و حتی بهترین کامپیوترها هم نمی‌توانستند این توانایی‌ها را در حد انسان‌ها داشته ‌باشند. اما با روی‌صحنه‌آمدن هوش مصنوعی، ماجرا عوض شد. تا جایی که این‌روزها مرز شفافی بین توانایی‌های انسانی و دیجیتالی وجود ندارد.
از شکست‌خوردن انسان از کامپیوتر در شطرنج که بگذریم، در سال 2017 هوش مصنوعی به نام Deepmind AlphaGo از شرکت گوگل، قهرمان بازی Go را شکست داد. در سال 2019، هوش مصنوعی دیگری با نام Pluribus فقط بعد ازهشت روز آموزش، قهرمان بازی پوکر شد. در همان سال، هوش مصنوعی OpenAI Five قهرمان بازی Dota2 شد و در سال 2022 هوش مصنوعی شرکت متا به اسم CICERO در اقدامی شگفت‌انگیز توانست در یکی از بازی‌های مشهور رومیزی به نام Diplomacy همه‌ی انسان‌ها را شکست دهد. هوش دیجیتال توانست به‌صورت قاطعانه در این بازی پیروز شود. نکته‌ی مهمی در این مورد وجود دارد؛ برای پیروزی در این بازی‌ها باید با انسان‌های دیگر صحبت و تعامل کرد؛ به عبارت دیگر، پیروزی در این بازی نیاز به رابطه، مذاکره، اقناع، استراتژی و گاهی هم فریب دارد. مگر دیپلماسی همین نیست؟!
از هوش مصنوعی چه کمکی برای دیپلماسی برمی‌آید؟
تکنولوژیِ جدید همراه خود قابلیت‌های جدیدی می‌آورد. ما در ادامه‌ی این مقاله به بعضی از قابلیت‌های هوش مصنوعی در زمینه‌ی دیپلماسی اشاره خواهیم کرد. در انتها، شما متوجه خواهید شد که هوش مصنوعی قابلیت بسیار بالایی دارد، اما هنوز به آن حد نرسیده که پای ثابت دیپلماسی باشد. با این وجود، نمی‌توان انکار کرد که به‌زودی این اتفاق خواهد افتاد.
امروز تکنولوژی می‌تواند در موازنه‌ی قوای کشورها و نحوه‌ی تعامل آن‌ها، و در نتیجه، نحوه‌ی اجرای دیپلماسی تغییرهایی اساسی ایجاد کند. هوش مصنوعی می‌تواند بر فرایند دیپلماسی از اولین مرحله تا آخرین مرحله، که شامل توافق و نظارت بر اجرای آن است، تایثر بگذارد. اما چه‌طور؟
آزمودن سناریوهای مختلف
هر مذاکره‌کننده‌ای می‌داند که یکی از بخش‌های اساسی و زمان‌بر مذاکرات بررسی سناریوهای متفاوت در توافق است. تنها هدف مذاکره این نیست که به توافق برسیم، بلکه بررسی توافق‌های بالقوه و ارزش آن‌ها نیز یکی دیگر از اهداف مذاکره است. این کاری است که هم زمان زیادی می‌برد و هم زحمت و سختی زیادی دارد. به‌علاوه، خطای انسانی هم در آن زیاد است. اما هوش مصنوعی می‌تواند به پیداکردن و بررسی این سناریوها کمک کند.
قبلا محصول Cognitive Trade Advisor از شرکت IBM برای کمک به مذاکره‌کنندگان استفاده شده است. از این سیستم برای یافتن سریع پاسخ به بعضی چالش‌ها در حین مذاکره استفاده شده است. این کار بدون هوش مصنوعی چند روز یا گاهی چند هفته طول می‌کشید. سیستم‌های مشابهی می‌توانند به دیپلمات‌ها کمک کنند که فرصت‌های جدید را بشناسند، آن‌چه را از قلم انداخته‌اند متوجه شوند و خطرهایی را درک کنند که حواس‌شان به آن‌ها نبوده است. همچنین، می‌توان از سیستم هوش مصنوعی برای پیداکردن سناریوهایی استفاده کرد که هم برای ما مناسب است و هم برای طرف مقابل‌مان قابل‌قبول.
—
آنالیز افکار عمومی
افکار عمومی در مورد توافق‌های دیپلماتیک، جایگاهی کاملا شناخته‌شده در دیپلماسی دارد. توافقی را که افکار عمومی نپسندد چه‌بسا به‌زودی شکست بخورد. بخش مهمی‌ از قدرت مانور گروه مذاکره‌کننده وابسته به نظر افکار عمومی است. دیپلمات‌هایی که درک درستی از افکار عمومی داشته باشند، می‌توانند از آن به‌عنوان برتری استراتژیک استفاده کرده و بر مسیر توافق و روایتی که از توافق مطرح می‌شود تاثیری فعالانه بگذارند. اما تحلیل افکار عمومی و پیش‌بینی واکنش احتمالی آن‌ کار بسیار پیچیده‌ای است. این‌جا است که هوش مصنوعی به کار می‌آید.
هوش مصنوعی را می‌توان طوری طراحی کرد که با تغذیه از منابع وسیع اطلاعاتِ موجود در رسانه‌ها، روزنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی متعلق به یک کشور، رفتار مردم را پیش‌بینی کند. این‌گونه اطلاعات هرچه سریع‌تر در اختیار دیپلمات‌ها قرار بگیرد، سریع‌تر می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری درست و به‌موقع شود. اهمیت این نوع اطلاعات در کسب موفقیت، مخصوصا در مذاکرات سرعتی یا مذاکراتی که از نظر زمان تحت فشار‌اند، دوچندان است.
تحلیل زبان بدن
حالا که از تحلیل رفتارِ مردمِ متاثر از توافق گفتیم، اجازه بدهید از خودِ مذاکره‌کنندگان هم صحبت کنیم. هوش مصنوعی محصور در کلمات نیست. به زبان خیلی ساده، قابلیت‌های هوش مصنوعی تنها منحصر در خواندن نیست، بلکه دیدن هم یکی دیگر از توانایی‌های آن است. به لطف تکنولوژی، کامپیوترها می‌توانند با استفاده از دوربین تصاویر را دریافت و پردازش کنند. در نتیجه مفهومی به نام “بینایی رایانه‌ای” به وجود آمده است که هوش مصنوعی هم می‌تواند از آن استفاده کند.
با این تصاویر می‌توان سیستمی مبتنی بر هوش مصنوعی طراحی کرد که رفتارهای بسیار جزئی فرد را تشخیص دهد و آن را تحلیل کند. با این کار، می‌توان متوجه شد که در دل او چه می‌گذرد. وقتی صحبت از رفتار جزئی می‌کنیم، حتی یک تیک جزئی از چشم ما پنهان نخواهد ‌ماند.
در این‌جا، این رفتارهای بسیار جزئی و غیرقابل‌تشخیص توسط انسان است که “رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون”. هوش مصنوعی با آنالیز چهره و ظاهر افراد می‌تواند احساسات پنهان‌شده‌ی آن‌ها مانند رضایت، فریب و نگرانی‌ را بر ملا کند. دسترسی به این اطلاعات در طول مذاکرات، به ما اجازه می‌دهد تشخیص دهیم دقیقا چه رفتاری داشته باشیم یا چه رفتاری را متوقف کنیم. این تکنولوژی به دیپلمات کمک می‌کند که حتی کلمات و ژستش را هم بر اساس این اطلاعات تنظیم کند.
سرعت بخشیدن به امور اداری
سرعت عمل شاید یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های هوش مصنوعی باشد. هوش مصنوعی اگر به‌صورت درست طراحی شود، می‌تواند بعضی کارهای اداری را بر عهده بگیرد و آن را با سرعتی باورنکردنی انجام دهد. به‌علاوه، هرچه کارمندان کارهای روتین کمتری داشته باشند، فرصت بیشتری برای تمرکز بر کارهای مهم‌تر پیدا می‌کنند. یعنی اموری که واقعا در عرصه‌ی دیپلماتیک مهم است. آیا می‌توان از هوش مصنوعی برای آزادکردن وقت کارمندان و سرعت‌بخشیدن به کار استفاده کرد؟ بله، قبلا انجام شده.
سفارت‌خانه‌های امریکا هم‌اکنون از هوش مصنوعی برای بخشی از کارهای خود استفاده می‌کنند؛ مثلا سفارت امریکا در گینه از ChatGPT استفاده می‌کند تا خلاصه‌ای از محتوای رسانه‌های گینه‌ای به دست بیاورد. الکس‌هانت، مدیر بخش رسانه، به کمیسیون مشاوره‌ای ایالات متحده در زمینه‌ی دیپلماسی گزارش داده است که آن‌ها از هوش مصنوعی برای بعضی کارهای مرتبط با رسانه استفاده می‌کردند. در گزارش وی آمده که این سیستم باعث شده متخصصین رسانه‌ای‌ آن‌ها بتوانند در عرض تنها چند دقیقه خلاصه‌ی محتوای رسانه‌های کشور گینه را برای جناب سفیر آماده کنند. البته این خلاصه تحت نظارت متخصصین رسانه قرار می‌گرفت، اما چنین کاری بدون استفاده از هوش مصنوعی – که در آن ابتدا باید رسانه‌های محلی رصد شوند، اخبارشان گرداوری و بررسی شود، سپس ترجمه و گزارش از آن تهیه شود – معمولا روزی چند ساعت زمان می‌برد.
این تنها یکی از مثال‌های بسیار زیادی است که نشان می‌دهد می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی کارها را خودکار کرد و زمان اجرای کار را از چند ساعت به چند دقیقه کاهش داد.
کارایی هوش مصنوعی فقط برای تهیه‌ی خلاصه نیست. از هوش مصنوعی می‌توان برای بهبود کیفیت محتوا بر اساس مخاطب مدنظر هم استفاده کرد؛ مثلا با طراحی درست، هوش مصنوعی را می‌توان کم‌کم به سمتی برد که متن مناسبی برای سخنرانی سفیر یا مقدمه‌ای مناسب برای جلسه‌ای تجاری بنویسد. این متن می‌تواند تمام حساسیت‌های مخاطبین را در نظر بگیرد تا از آن‌ها اجتناب کند. همچنین، می‌تواند تشخیص دهد با توجه به اخبار چند روز گذشته، چگونه ژستی، با چه متنی و چه کلمات و چه لحنی مناسب‌ترین تاثیر را بر مخاطبین مدنظر خواهد گذاشت.
خطرهای استفاده از هوش مصنوعی در دیپلماسی
خطرهای مرتبط با هوش مصنوعی دو لایه دارد؛ اولا رقبای ما هم می‌توانند تمام قابلیت‌های مذکور هوش مصنوعی را استفاده کنند. ثانیا، نیمه‌ی تاریک هوش مصنوعی این است که به درد کارهای شرارت‌آمیز هم می‌خورد.
یکی از نکات مهم در زمینه‌ی تکنولوژی این است: از بین دو کشور که اسلحه‌ای مشابه دارند، کشوری پیروز است که از اسلحه‌ی خود به شکل نوآورانه‌تری استفاده کند. پیروزی از آن کسی است که اسلحه‌هایش کمی‌پیشرفته‌تر عمل کند و کاربرانش ماهرتر باشند. رقابت بر سر برتری در هوش مصنوعی سال‌ها است بین کشورها شروع شده. مساله این است که چه کسی زودتر و بهتر به این برتری می‌رسد.
مزایای برتری در زمینه‌ی هوش مصنوعی و خطرهای عقب‌افتادن در این عرصه، طمع و وحشت قابل‌توجهی در دل دولت‌ها می‌اندازد. این طمع و وحشت می‌تواند منجر به رفتارهایی شود که روابط سیاسی کشورها را تغییر دهد و حتی باعث شود درک غلطی از یک‌دیگر داشته باشند. چنین خطری می‌تواند مشکل‌های بزرگی به وجود بیاورد؛ مثل ملی‌گرایی افراطی از نوع جدید.
ملی‌گرایی نوین
هوش مصنوعی می‌تواند در برتری گروه یا کشوری خاص بر دیگران تاثیر چشم‌گیری داشته باشد. از طرف دیگر، عقب‌افتادن در عرصه‌ی هوش مصنوعی می‌تواند عواقب واقعا سنگینی داشته باشد. مسابقه‌ برای تبدیل‌شدن به قدرت برتر در هوش مصنوعی سال‌ها است شروع شده است.
دولت‌ها برای حمایت از صنعت هوش مصنوعی در کشور خودشان روش‌های مختلفی دارند؛ از جمله سرمایه‌گذاری، معافیت مالیاتی و ایجاد شرایطی برای انتقال دانش و تجربه بین متخصصین این حوزه. دورنمایی که از قدرت هوش مصنوعی به تصویر کشیده شده است می‌تواند باعث شود که برخی کشورها اقدام‌هایی محافظتی برای پیش‌گیری از عقب‌افتادن خودشان یا جلوافتادن رقبای‌شان داشته باشند. این اقدام‌ها نیز ممکن است منجر به نوعی جدید از ملی‌گرایی شود.
هر کشوری در حمایت از صنعت هوش مصنوعی خود، علاوه‌بر موارد بالا، ممکن است کارهای پیش‌گیرانه‌ی دیگری هم انجام دهد؛ مثل این‌که سرمایه‌گذاری یا شراکت خارجی در حوزه‌ی هوش مصنوعی را ممنوع کند یا شرکت‌های هوش مصنوعی را ملی نماید. برای نمونه، دولت بریتانیا فروش سهام پردازشگر ARM را به شرکت امریکایی NVidia متوقف کرده است تا بررسی‌های بیشتری داشته باشد.
کاهش روابط و تجارت بین کشورها، همکاری و روابط دوستانه را هم کم می‌کند. این عامل، مثل موجی به سایر عرصه‌های دو کشور سرایت می‌کند و می‌تواند افکار ملی‌گرایانه را تقویت نماید.
تضعیف مسیرهای ارتباطاتی ایمن
امکان ارتباط امن یکی از مهم‌ترین نیازهای دیپلماسی است. به‌خطرافتادن این نیاز، اعتماد بین دو طرف گفت‌وگو را نیز به خطر می‌اندازد؛ طوری که برقراری و حفظ روابط دیپلماتیک نیز مشکل می‌شود. به همین دلیل، گروه‌های دیپلماتیک و دولت‌ها با اولویت‌دادن به امنیت مسیرهای ارتباطی‌شان، از پروتوکل‌های رمزنگاری استفاده می‌کنند. اما هوش مصنوعی به‌همراه کامپیوترهای کوانتومی می‌توانند خطری جدی برای روش‌های کنونی رمزنگاری باشند.
کامپیوترهای کوانتومی می‌توانند با سرعتی بی‌نظیر محاسبات ریاضی انجام دهند. در نتیجه، شکستن روش‌های کنونی رمزنگاری با استفاده از این کامپیوترها بسیار آسان‌تر خواهد بود. این اتفاق راه را برای بازگیرانی تسهیل می‌کند که بخواهند بر روند مذاکرات تاثیر بگذارند. همچنین، می‌تواند اعتماد بین کشورها را خدشه‌دار و رسیدن به توافق را سخت کند. بعید نیست که هم‌اکنون سازمان‌های اطلاعاتی در بعضی کشورها در حال جمع‌آوریِ حداکثری اطلاعات رمزنگاری‌شده باشند. با این هدف که روزی با توسعه‌دادن تکنولوژیِ لازم، رمز آن‌ها را بشکنند و به آن اطلاعات سری دست پیدا کنند.
استبداد
یکی از نگرانی‌ها در مورد هوش مصنوعی این است که این تکنولوژی تبدیل به عاملی تسهیل‌کننده برای استبداد دولت‌ها شود. دولت‌ها با دلایل موجهی اطلاعات ژنتیکی و برخی اطلاعات بیومتریک دیگر مثل اثر انگشت یا اسکن عنبیه را جمع‌آوری می‌کنند. اما اگر افراد ناشایست قدرت هوش مصنوعی را به دست بگیرند، می‌توانند با گردآوری اطلاعات بیشتر، همه‌ی افراد کشور را کاملا زیر نظر بگیرند. البته استفاده‌ی نادرست از اطلاعات بیومتریک تنها با کمک هوش مصنوعی اتفاق نمی‌افتد. با این حال، اگر هوش مصنوعی نیز استفاده شود، آن اقتدار به شکل قابل‌توجهی زیادتر می‌شود.
قدرت بیش‌ازحد بخش خصوصی
اگر بخش خصوصی قدرت‌مندتر از دولت شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ تکنولوژی به بخش خصوصی قدرتی بخشیده که توانایی مانور آن‌ها را در برابر دولت‌ها بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است.
اتحادیه‌ی اروپا در سال 2021 مستندی منتشر کرد که در بخشی از آن چنین عنوان شده است: “انتقال قدرت از دولت به بخش خصوصی و به‌ویژه شرکت‌های بزرگ فناوری می‌تواند منجر به یکی از اساسی‌ترین تغییرها در نحوه‌ی عمل‌کرد سیاست در این قرن شود.” در سال‌های اخیر، تحقیق و توسعه به‌طور چشم‌گیری از آزمایشگاه‌های دولتی و دانشگاه‌ها به شرکت‌های خصوصی منتقل شده است. امروزه، بیشتر تحقیق‌های پیشرفته درباره‌ی هوش مصنوعی در شرکت‌های خصوصی اجرا می‌شود. این امر، به چالشی جدی تبدیل می‌شود و بخش خصوصی را به رقیب دولت تبدیل می‌کند، بخصوص در کشورهایی که بخش خصوصی استقلال بیشتری نسبت به دولت دارد.
نیویورک تایمز گزارش داده است که ارزش بازار ترکیبی برای ده شرکت بزرگ فناوری، که به دربانان تجارت، امور مالی، سرگرمی و ارتباطات تبدیل شده‌اند، بیش از ده تریلیون است. از نظر تولید ناخالص داخلی، این میزان معادل سومین اقتصاد بزرگ جهان است.
این غول‌های فناوری به‌خوبی نشان داده‌اند که چه قدرت زیادی در تاثیرگذاری بر مردم دارند. توانایی شرکت‌هایی مانند گوگل و فیس‌بوک در برقراری ارتباط مستقیم با مردم بیش از دولت‌شان است. در سال 2012، کنگره‌ی ایالات متحده قانون “Stop Online Piracy Act” را در نظر گرفت. قانونی که گوگل مخالف آن بود. ویکی‌پدیا، ردیت و گوگل به‌جای درخواست از قانون‌گذاران یا لابی‌گری برای آن، وب‌سایت‌های خود را 24 ساعت با تم تیره بارگزاری کردند. آن‌ها در همان صفحه از بازدیدکنندگان خواستند با سناتورهای خود تماس بگیرند و از آن‌ها بخواهند لایحه را رد کنند.
همان‌طور که جیمی بارتلت نقل می‌کند، “[گوگل] از موقعیت خود به‌عنوان صفحه‌ی اصلی اینترنت استفاده کرد تا این موضوع را به اطلاع همه برساند. به مدت 24 ساعت بازدیدکنندگان سایت با جعبه‌ی سیاه بزرگی روی لوگوی گوگل و لینکی با این عنوان مواجه شدند: به کنگره بگویید لطفاً اینترنت را سانسور نکنید. کاربران با کلیک بر روی آن، به کارزاری برای رد لایحه هدایت می‌شدند. هیچ شرکتی تا به حال نتوانسته است با چنین سرعتی به این تعداد از مردم دسترسی پیدا کند. میلیون‌ها نفر روی لینک کلیک کردند و سرورهای وب کنگره در زیر سونامی این کاربران غرق شد. لایحه شکست خورد.” غول‌های فناوری حالا چنین قدرتی دارند و هم‌اکنون هم مهم‌ترین دستاوردهای دنیای فناوری، از جمله حوزه‌ی هوش مصنوعی، در همین شرکت‌ها رقم می‌خورد.
نتیجه گیری
هوش مصنوعی در همه‌ی جنبه‌های زندگی بشر نوید انقلابی شگفت‌انگیز را می‌دهد. ساده‌لوحانه است اگر فکر کنیم روابط بین کشورها و دیپلماسی از این قاعده مستثنی است. غفلت از این مهم منجر به عقب‌افتادن در سایر حوزه‌های مهم حکم‌رانی و جایگاه جهانی کشورها نیز می‌شود. اما هوش مصنوعی با قدرتی که دارد، ممکن است تبدیل به قابلیتی شود که هر کشور یا گروه منحصرا برای خود توسعه می‌دهد، لذا سرمایه‌گذاری در این حوزه از هم‌اکنون به صورت جدی آغاز شود. همچنین، ضروری است که جامعه‌ی مدنی هوشیار باشد که هوش مصنوعی به‌طور مسئولانه استفاده شود. هوش مصنوعی آمده است تا نحوه‌ی اجرای کارها را تغییر دهد؛ با رهبران هوشمند، می‌توان از آن برای بهترکردن اوضاع استفاده کرد.

Article by: Seyed Hossein Marashi
h.marashi@gmail.com
+98-915-325-5535