دبیرکل خانه اقتصاد ایران: توافق پاره وقت به کار ما نمی آید، ممکن است برای شب جمعه نان و کبابی درست کنیم اما بقیه سال را چه کنیم؟

امروز اقتصاد ایران با خطراتی جدی مواجه است که هرگونه تصمیم غلطی در این زمینه می‌ تواند کشور را به مسیری دشوار وارد کند. دو طرح بزرگ متحول کننده اقتصاد بر دست دولت سیزدهم که سخن از یک انقلاب اقتصادی دارد، مانده است، یکی توافق برجام و دیگری تصویب FATF.

کارشناسان معتقدند، موضوع حائز اهمیت این است که برجام منهای FATF معنا ندارد و بدون تصویب FATF نمی‌ توان در یک ارتباط طبیعی و سازنده با نظام بانکی جهان، از مزایای برجام بهره مند شد. هر طرحی مزایا و معایب خاص خود را دارد و برجام و FATF نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما بازیگران سیاست نباید با سیاسی بازی خود بگذارند تا مشکلی جدید به لیست مشکلات اقتصادی کشور افزوده شود. در حقیقت بدون دستیابی به توافق برجام و تصویب  FATF نمی‌ توان امید داشت که مشکلات موجود اقتصادی در کشور، سر و سامان بگیرد. حتی واضح می توان گفت، با وجود این که پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای فرصت ‌های مهمی پیش روی ایران قرار داده است، اما نپیوستن ایران به FATF  حضور فعال ما را در این پیمان هم با چالش جدی مواجه خواهد کرد.

نگاه همه تجار، بنگاه ‌های اقتصادی، تولیدکنندگان و مردم به تحولات برجام و FATF است. از این نظر که عدم پذیرش هر دو طرح باعث انزوای جهانی که به طبع آن سبب کوچکتر شدن سفره مردم می شود که مثل همیشه بار سیاست ‌های غلط در کشور، بر گردن مردمی است که زندگی آن ها با مشکلات اقتصادی موجود دچار اختلال شده است. در نتیجه امروز آینده اقتصاد ایران در گرو سیاست خارجی است و باید تعامل با دنیا در دستور کار قرار گیرد. اما چرا در نهایت همه موضاعات در کشور پذیرفته می شوند که هزینه های نپذیرفتن آن قبلا داده می شود؟ با مسعود دانشمند دبیرکل خانه اقتصاد ایران گفتگویی انجام شد که آنچه در ذیل می خوانیم شرحی از این گفتگو است:

اقتصاد را از دو دیدگاه با تحریم و عدم توافق و از طرف دیگر توافق برجام و لغو برخی از تحریم ها ببینیم، شرایط اقتصادِ الان و شرایط مالی مردم  هم کاملا مشخص است که نامناسب است در ابتدا، ارزیابی شما از تاثیر تحریم ‌های اقتصادی و عدم توافق برجام بر اقتصاد ایران چیست؟

اگر تحریم ها برداشته نشود یعنی ارتباط ما با دنیا از نظر تبادل کالایی و پولی همچنان قطع باشد و حالا برخی از محصولات را به برخی از کشورها بفروشیم که بعد نتوانیم پول را دریافت کنیم و به ازای پول بگویند هر چیزی که به شما بدهیم باید بپذیرید، قطعا این نوع تجارت آینده خوبی ندارد، زیرا بر اقتصاد کلان به شدت آثار منفی دارد. از جمله اشتغال و تولید. وقتی تولید ما متوقف یا به اندازه کافی نباشد، اشتغال نخواهیم داشت که تقاضا در بازار به شدت صدمه می بیند که در نهایت تولید در خطر است، این ها زنجیروار به هم وصلند که نتیجه آن ایجاد تورم است. الان بالای 50% تورم وجود دارد در صورت ادامه تحریم ها، این تورم افزایش پیدا خواهد کرد و رفتن به سمت تورم 3 رقمی، اقتصاد را متوقف می کند، یعنی فروپاشی اقتصادی به عینه دیده خواهد شد. بنابراین ما هیچ شانسی برای اقتصاد، رشد و توسعه کشور در عدم توافق برجام نمی بینیم. این که گفته می شود تهدید به فرصت تبدیل می شود در واقع شعار است. اما در واقع چه تهدیدی را به چه فرصتی می توان تبدیل کرد؟ فرض کنید فردی چاقویی به گردن شما نزدیک کرده تا شاهرگ شما را بزند این تهدید است حالا این تهدید را چگونه به فرصت تبدیل می کنید؟ چاقو را بگیرید و به گردن خودش بزنید؟ اما من چنین پهلوانی هم در این کشور نمی بینم!. این شعارها فقط خریدار داخلی دارد.

اگر تحریم ها برداشته نشود یعنی ارتباط ما با دنیا از نظر تبادل کالایی و پولی همچنان قطع باشد و برخی از محصولات را به برخی از کشورها بفروشیم که بعد نتوانیم پول را دریافت کنیم و به ازای پول بگویند هر چیزی که به شما بدهیم باید بپذیرید، قطعا این نوع تجارت آینده خوبی ندارد، زیرا بر اقتصاد کلان به شدت آثار منفی دارد

حتی در دانشگاه هم نگاه شود، وقتی راه ارتباط ما با علوم و دانشگاه دنیا بسته باشد این تهدید هیچگاه به فرصت تبدیل نمی شود زیرا در ارتباطات است که می شود دانش و صنعت را توسعه داد. این که قطع ارتباط با همه دنیا داشته باشیم بعد بگوییم که تهدید را به فرصت تبدیل کرده ایم یک شوخی است. ما از دوره دوم آقای احمدی نژاد تا الان هیچ کاری نتوانستیم انجام دهیم جز این که رفاه مردم کمتر و تورم بیشتر شد.

حال ارزیابی شما از توافق برجام و لغو برخی از تحریم ها  بر اقتصاد چیست؟

فضای اقتصادی کشور می گوید ما باید بتوانیم تولید کنیم و برای تولید نیاز به مواد اولیه داریم که باید به آسانی وارد کشور شوند تا ارز حاصل از صادرات را در نظام بانکی خود بیاوریم و ارز حاصل را به چرخه واردات تبدیل کنیم. البته قویا می گویم که بدون سرمایه گذاری خارجی ما لاکپشتی راه خواهیم رفت و به کشورهایی که خرگوشی می دوند اصلا نخواهیم رسید و ساعت به ساعت از آن ها فاصله می گیریم. در نتیجه باید فضای جذب سرمایه گذاری خارجی در کشور را مهیا کنیم. برای این کار نباید به دنبال لغو موقت تحریم ها برویم، زیرا هیچ سرمایه گذاری برای دوره کوتاه دوساله در کشوری سرمایه گذاری نمی کند. ما باید به دنبال توافق دائمی باشیم، توافق پاره وقت به کار ما نمی آید ممکن است برای شب جمعه نان و کبابی درست کنیم اما بقیه سال را چه کنیم؟ اکثر صنایع کشور فرسوده است و دارای تکنولوژی قدیمی، با این تکنولوژی که هزینه زیاد دارند و قیمت تمام شده کالا بالا است و کالای نامرغوب هم است با این محصولات نمی توانیم در بازار جهانی خودی نشان دهیم. بنابراین صنایع ما باید نوسازی شوند تا انرژی کمتر، نیروی انسانی کمتر، هزینه کمتر داشته باشد تا تولیدات با کیفیت بالا تولید شود.

ما نمی توانیم با ایران خودرو و سایپا تولیدی داشته باشیم که با تویوتا رقابت کند. برای رقابت باید کارخانه ای مشابه تویوتا داشته باشیم با همان تکنولوژی. در نتیجه باید کارخانه ایران خودرو و سایپا که یک مشت آهن قراضه است، جمع شوند و با جذب سرمایه گذاری خارجی این کار امکان پذیر است

مثال ساده این حرف من این است که ما نمی توانیم با ایران خودرو و سایپا تولیدی داشته باشیم که با تویوتا رقابت کند. برای رقابت باید کارخانه ای مشابه تویوتا داشته باشیم با همان تکنولوژی. در نتیجه باید کارخانه ایران خودرو و سایپا که یک مشت آهن قراضه است، جمع شوند و با جذب سرمایه گذاری خارجی این کار امکان پذیر است. ایران خودرو باید با تویوتا مشارکت کند و به جای ایران خودرو، تویوتا تولید کنیم این کار یعنی سرمایه خارجی را به کشور آوردن. آن ها هم علاقمند به بازار ایران هستند زیرا در سال 1 میلیون خودرو بازار کوچکی نیست. اما نه برای مدت کوتاه. ما به تحریم های نظامی و سیاسی کاری نداریم ما به تحریم های اقتصادی که به معیشت مردم، اشتغال و اقتصاد کلان مربوط است کار داریم.

مثلا می خواهیم نفت بفروشیم در توافق 2 ساله که نمی توان بازار ثابت به دست آورد. ما باید به بازارها اطمینان بدهیم که همواره می توانیم نفت، محصولات پتروشیمی و دیگر کالاها را به آن ها بدهیم. امروزه در اقتصاد دنیا حرف اول و آخر را خریدار می زند. بنابراین اقتصاد و معیشت مردم به اندازه زیادی به سرنوشت برجام گره خورده است.

اکنون فرض می کنیم توافقات صورت گرفته و تحریم ها برداشته شده است آیا تولید کننده داخلی که حتی نتوانسته با تولید خارجی در داخل رقابت کند چگونه وارد بازار جهانی خواهد شد؟ حضور و گرفتن سهم در بازارهای دنیا سخت است،تاجر ما هم باید تاجر باشد دیگر! درست است؟

حرف شما کاملا درست است. من هم می گویم فقط جذب سرمایه گذاری خارجی. اگر بخواهیم ماشین لباسشویی و یخچال تولید کنیم باید بتوانیم با سامسونگ و ال جی هم در کیفیت و هم در قیمت رقابت کنیم. ما باید با سرمایه گذاری خارجی مثلا با مشارکت با ال جی، تلویزیون تولید کنیم. وقتی ال جی 50% تولید مشارکتی را در بازار جهانی به فروش می رساند برای ایران جا پا درست می کند. سرمایه گذاری خارجی برای تغییر روند تولید در کشور لازم و ضروری است. ما با مشارکت، پول، تکنولوژی و بازار را به دست می آوریم. ما سرمایه گذار خارجی نمی خواهیم که در داخل تولید و به فروش برساند، بازار ایران هم قسمتی از بازار جهان است.

در هیچ کجای دنیا وزارت خارجه و نیروهای انتظامی، فرماندهی اقتصادی آن کشور را ندارند بلکه این  نهادها جاده صاف کن اقتصاد آن کشورها هستند. یعنی وزارت خارجه باید به کشورهای مختلف برود و از طریق رایزنی های مختلف ارتباط برقرار کند تا تولیدکننده کالای مورد نیاز صادرات را تولید کند. بنابراین هر اندازه جایگاه اقتصاد کشور از بخش نظامی و سیاسی فاصله بگیرد این می تواند اطمینان خاطر در بازار جهانی ایجاد کند

مشکلات کشور نمودش اقتصادی است اما ریشه‌ های غیراقتصادی دارد، حال همه به غلط فکر می‌کنند با فرمول‌های صرفا اقتصادی می‌توانند مشکلات اقتصادی را حل کنند! پیشنهاد شما به دولت و حکومت چیست تا  زمانی که سوت مسابقه حضور در بازارهای جهانی زده شد حداقل در خط شروع باشیم؟

هر اندازه که اقتصاد از سیاست فاصله بگیرد به سود اقتصاد و مردم است، اما هر اندازه که اقتصاد تحت تاثیر تصمیمات سیاسی باشد اقتصاد غیرقابل اعتماد است، یعنی بازار خارجی و سرمایه گذار خارجی اعتماد نمی کند، زیرا سیاست، امروز در این جهت است و فردا در جهت دیگر.

در هیچ کجای دنیا وزارت خارجه و نیروهای انتظامی، فرماندهی اقتصادی آن کشور را ندارند بلکه این  نهادها جاده صاف کن اقتصاد آن کشور هستند. یعنی وزارت خارجه باید به کشورهای مختلف برود و از طریق رایزنی های مختلف ارتباط برقرار کند تا تولیدکننده کالای مورد نیاز صادرات را تولید کند. بنابراین هر اندازه جایگاه اقتصاد کشور از بخش نظامی و سیاسی فاصله بگیرد این می تواند اطمینان خاطر در بازار جهانی ایجاد کند. حراست از فضای تولید به عهده نیروی نظامی و انتظامی است، بستر سازی برای توسعه اقتصادی در کشورهای هدف با وزارت خارجه است، اما اصل قضیه، تولید در کارخانه ها اتفاق می افتد. وظیفه ها نباید قاطی شوند.

نکته بعدی این است که آقای رئیسی باید تکلیف را مشخص کند که آیا اقتصاد باید دولتی باشد یا خصوصی. اگر اقتصاد ما دولتی است همه این بخش خصوصی که دوزار کار می کنند در خانه بنشینند و کشک خود را بسابند. مثل اتحاد جماهیر شوروی آخر هر ماه همه یک جیره ای از دولت بگیرند، اما عاقبت اقتصاد دولتی مثل اتحاد جماهیر شوروی، بلوک شرق و کوبا فروپاشی اقتصادی است. بنابراین اقتصاد دولتی پاسخ نمی دهد. یکی از علل عقب ماندگی ما در فضای اقتصادی، دولتی بودن اقتصاد است. زیرا در فضای دولتی رقابت برای بهبود توسعه، کاهش هزینه ها و بهینه کردن وجود ندارد.

در زمينه توليدات داخلى براى اين كه بتوانيم به بازارهاى جهانى نزديک شويم، مهم ترين كارى كه بايد صورت بگيرد چيست؟  

خصوصی سازی یکی از راه ها است.

نظام بانکی ما به نظام بانکی جهانی باید وصل شود. ما باید امروز مشق های خود را بنویسیم، روزی که توافق شد روز مشق نوشتن نیست. زیرا بعد از توافق که خارجی ها برای سرمایه گذاری می آیند باید حداقل 50 پروژه آماده برای سرمایه گذاری روی میز بگذاریم.

نتیجه آن را هم که در این چند ساله دیدیم؟

خصولتی سازی هدف از خصوصی سازی نبوده است که تاکنون صورت گرفته، بلکه هدف از خصوصی سازی باید توسعه تولید و اشتغال برای کشور باشد. برای این کار باید واحد تولیدی را به اهلش داد، یعنی فردی که کاربلد باشد.

اگر توافق صورت بگیرد معلوم نیست که بتواند در متغیرهای اقتصادی کشور که مهم‌ ترین آن ها رشد اقتصادی، تورم، رکود، فقر و شرایط اقلیمی کنونی از جمله خشکسالی، خشک شدن آب رودخانه‌ ها، دریاچه ‌ها و فرونشست ها است، تغییر چندانی ایجاد کند؛ زیرا این متغیرها عمدتاً تحت تأثیر سیاست‌ های داخلی است، اینگونه نیست؟

تنها جواب شما این است که اقتصاد باید از سیاست جدا شود و اگر اقتصاد را مدیر اقتصادی، اداره کند هرکدام از مشکلات را که شمردید با رفع تحریم ها و واگذاری به بخش خصوصی قابل حل است. هرچند که همیشه دیر است زیرا اگر این کارها 20 سال پیش انجام می شد، بهتر بود. از 20 سال پیش همه چیز را دولتی کردیم الان رسیدیم به این نقطه و این نقطه گسست بدی است و باید از این نقطه گسست، مجدد به خصوصی کردن همه صنعت کشور برگردیم، منهای صنایعی که باید دست دولت باشد.

اروپایی ها می خواهند برجام را تصویب کنند و به ملت خود بگویند دیگر خطر اتمی نداریم، آمریکایی ها هم می گویند ما توافق کردیم دیگر دعوا نداریم، روس ها می گویند ما توافق کردیم، این مبلغ هم کمیسیون گیر ما آمد، چینی ها هم می گویند توافق شد و ما هرچقدر که بخواهیم می توانیم جنس ُبنجُل به ایران بفروشیم. اما ما آمادگی لازم بعد از توافق برجام را نداریم، طبیعی است که بعد از توافق هم متضرر خواهیم شد

یکی دیگر از مشکلات اقتصادی در ایران علاوه بر برجام، FATF و CFT  است که باید حل شود؛ اگر به این کنوانسیون‌ ها پایبند نباشیم قادر به برقراری تبادلات و تعاملات بانکی در عرصه جهانی نخواهیم بود، اما اکنون فقط تکیه بر توافق برجام است که نتیجه آن بدون این دو، ره آورد مثبتی برای اقتصاد نخواهد داشت، درست است؟

ما باید FATF و CFT  را حل کنیم تا بتوانیم ارز حاصل از صادرات کالا و خدمات را مستقیم به داخل کشور بیاوریم و بعد آنچه که مورد نیاز است برای خرید آن تصمیم گرفته شود. یعنی نظام بانکی ما به نظام بانکی جهانی باید وصل شود. ما باید امروز مشق های خود را بنویسیم، روزی که توافق شد روز مشق نوشتن نیست. زیرا بعد از توافق که خارجی ها برای سرمایه گذاری می آیند باید حداقل 50 پروژه آماده برای سرمایه گذاری روی میز بگذاریم. نه این که با خارجی آماده مذاکره، چلوکباب بخوریم بعد بگوییم بعدا پکیج سرمایه گذاری را ارائه خواهیم داد. دنیا نمی ایستد تا ببیند ما چه برنامه ای داریم. بنابراین اگر می خواهیم این فاصله ها را پر کنیم باید گام بلند برداریم.

ما هنوز زیرساخت های لازم را نداریم. اروپایی ها می خواهند برجام را تصویب کنند و به ملت خود بگویند دیگر خطر اتمی نداریم، آمریکایی ها هم می گویند ما توافق کردیم دیگر دعوا نداریم، روس ها می گویند ما توافق کردیم، این مبلغ هم کمیسیون گیر ما آمد، چینی ها هم می گویند توافق شد و ما هر چقدر که بخواهیم می توانیم جنس ُبنجُل به ایران بفروشیم. اما ما آمادگی لازم بعد از توافق برجام را نداریم، طبیعی است که بعد از توافق هم متضرر خواهیم شد. ما دچار یک چه کنم غریبی شده ایم زیرا از ابتدا برنامه های اقتصادی غلط بوده است و اکنون به جای این که صورت مسئله غلط، اصلاح شود، پاک می شود.